فیلم “زنان بدون مردان” ساخته شیرین نشاط، کارگردان ایرانی مقیم نیویورک، توانست شیر نقره ای شصت و ششمین جشنواره سینمایی ونیز را از آن خود کند. این فیلم، تنها فیلم از یک فیلمساز ایرانی در بخش مسابقه این جشنواره بود.
خانم نشاط این فیلم را بر اساس داستانی با همین نام نوشته شهرنوش پارسی پور به تصویر کشیده است.
شیرین نشاط در رابطه با اقتباس از این اثر ادبی و اینکه تا چه حد به اصل اثر وفادار مانده می گوید: “پنج شخصیت در کتاب وجود دارد که ما مهدخت را حذف کردیم. ولی چهار زنی که در فیلم می بینید از لحاظ اجتماعی و اقتصادی کاملا بر اساس کتاب هستند منتهی راهی را که طی می کنند تا به آخر برسند را کمی تغییر دادم.”
خانم نشاط افزود: ” نکته اصلی این تغییر هم این نکته بود که در کتاب خانم پارسی پور، کودتا و تابستان ۱۳۳۲ کاملا در پشت داستان بود و برای من جالب بود که این نکته را بزرگ تر کنم. به همین دلیل هم مونس که در کتاب فقط آدم کنجکاوی به مسائل دنیا بود را مقداری سیاسی کردم.”
شهرنوش پارسی پور نویسنده کتاب “زنان بدون مردان” در همین رابطه می گوید: “اینکه فیلم دوران مصدق را نشان می دهد عقیده و ایده شیرین نشاط بود و در کتاب من چنین نیست. اصلا تز من در کتاب این بود که چرا زنان در آن زمان نمی توانستند در مسائل سیاسی دخالت کنند ولی ایشان عوض کرد و زنان در آن دوره فعالیت می کنند. ولی باید بگویم صحنه ها خوب درآمده اند.”
خانم پارسی پور افزود: “درباره سازنده باید بگویم مقداری کتاب را عوض کرده ولی من شیرین را دوست دارم و می دانم که این طور برایش راحت تر بود تا بتواند فیلم را بسازد. من هم تابعی از این مساله بودم و به نظر اشکالی ندارد.”
شیرین نشاط می گوید برای ساخت فیلم به دنبال کتابی تصویری بوده و به نظر او” زنان بدون مردان” این امکان را برای او فراهم کرده است.
او افزود: “از طرف دیگر با وجود تصویری بودن داستان، رئالیتی هم در آن زیاد است. داستان در تابستان ۱۳۳۲ در تهران با دو شخصیت واقعی است. هم می توانستم در دنیای هنری تصویری خودم بمانم ولی از طرفی می خواستم خودم را به مسائل واقعی هم بکشانم.”
خانم نشاط همچنین گفت: “البته نوشتن این سناریو پروسه ای طولانی بود ولی با همکاری دوستان و به ویژه شجاع آذری این کار صورت گرفت.”
روند ساخت فیلم “زنان بدون مردان” به گفته شیرین نشاط از سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز شده است.
شجاع آذری همکار و همسر شیرین نشاط در فیلم “زنان بدون مردان” است. سالهاست که آقای آذری در کنار شیرین نشاط حضور دارد و نقش پررنگی در تمامی فعالیت های هنری این هنرمند دارد.
شجاع آذری درباره دلیل طولانی شدن ساخت این فیلم می گوید: “چند سال اول به جمع کردن پول و سرمایه برای ساخت فیلم گذشت. بعد از آن هم نوشتن سناریو. به این خاطر که اقتباس از کتاب “زنان بدون مردان” خانم پارسی پور کار بسیار مشکلی بود. کتاب رئالیسم جادویی است که به شکل داستان های کوتاه نوشته و بعد به شکل رمان کنار هم گذاشته شده است.”
آقای آذری افزود: “بعد از شروع کار فهمیدیم که ترجمه این کتاب برای سینما مشکل است. در هر حال یکی دو سال طول کشید و اشخاص زیادی روی سناریو کار کردند ولی در نهایت کار مشترکی شد از من و شیرین.”
شیرین نشاط را بیشتر به عنوان عکاس و همچنین سازنده چند ویدئو آرت می شناسند. او می گوید به عنوان یک هنرمند دوست دارد کارهای مختلف را تجربه کند.
شجاع آذری به عنوان همکار او در این فیلم درباره تجربه این فیلمسازی می گوید: “زبان فیلمسازی برای شیرین تازه بود و آشنایی زیادی با این زبان نداشت. من تلاش می کردم که این فیلم شبیه کارهای هنری آبستره نشود و روایت و داستان گویی در فیلم قوی باشد و تماشاگر سینما را خسته نکند.”
آقای آذری گفت: “بنابراین پیدا کردن راه حلی بود بین دید بصری شیرین و داستان گویی سینمایی.”
فیلم “زنان بدون مردان” در مراکش فیلمبرداری شده و سعی سازنده فیلم بر آن بوده تا فضاهای شهر تهران در زمان مصدق را بازسازی کند. به جز نقش های اصلی دیگر بازیگران فیلم از جمله تمامی سیاهی لشگر از ملل دیگر دنیا در این فیلم جمع شده اند.
در هر حال برای عوامل سازنده فیلم، فیلمبرداری و تهیه کردن فیلم خارج از ایران مشکلات خود را داشته است.
شجاع آذری درباره این مشکلات می گوید: “متاسفانه این از بدشانسی ماست که مجبوریم، خارج از کشور، ایران را بازسازی کنیم. البته در ده سال اخیر در مراکش خیلی کار کرده ایم. بنابراین مراکش مانند خانه ای دوم برای ماست. جایی آشنا که مدام به آن برمی گردیم.
در سکانس اولیه فیلم که به اعتقاد برخی از منتقدان یکی از بهترین سکانس های فیلم است. مونس یکی از شخصیت های اصلی فیلم خود از بالای پشت بام به پایین پرت می کند و چادر سیاهی که بر سر دارد به گوشه ای بر زمین می افتد.
شیرین نشاط درباره این سکانس می گوید: “آن لحظه ای که مونس بالای پشت بام ایستاده بود از یک طرف صدای اذان و از سویی صدای تظاهرات و او در این میان ناگهان خود را رها کرد. در آن لحظه مونس می گوید حالا فقط سکوت بود و سکوت و دیگر هیچ و حالا می فهمم که تنها راه آزادی، آزادی از این زمین است.”
خانم نشاط افزود: “این فیلم بیشتر حالت سمبیک دارد و برای من این زن در میان آن همه هیاهو وقتی خود را رها می کند و چادرش بر زمین می افتد نشان می دهد که او تنها راه آزادی را در مرگ می بیند.”
امکان گفت و گو با شیرین نشاط پس از نمایش مطبوعاتی فیلم و در اتاق او در یکی از هتل های جزیره لیدو فراهم شد. داخل اتاق چندین بسته پر از شال های سبز بود.
شیرین نشاط درباره شال های سبز گفت: “نزدیک به صد شال سبز از نیویورک با خود آوردیم که همگی عوامل فیلم روی فرش قرمز شال سبز بیاندازیم. به عنوان کسانی که همگی آرتیست هستیم ولی مسائل سیاسی و اجتماعی ایران خیلی برایمان مهم است.”
او افزود: “فقط خواستیم به دوستان عزیزمان در ایران و خارج از ایران بگوییم که ما به نوعی از این جنبشی که در ایران به راه افتاده حمایت می کنیم و با همین شال های سبز به دنیا نشان می دهیم که ما هم طرفدار جنبش سبز هستیم.”
و شیرین نشاط به همراه دیگر عوامل فیلم همگی برای اکران رسمی فیلم با شال و یا لباس سبز از روی فرش قرمز جشنواره عبور کردند.
