روز پنجم شهریورماه سال ۱۳۸۵ گروهی از فعالان زنان در داخل ایران، آغاز به کار کمپینی با نام «کمپین جمع‌آوری یک میلیون امضا برای تغییر قوانین نابرابر» را اعلام کردند.
اینک دوسال از آغاز فعالیت این کمپین می‌گذرد. بسیاری از فعالان کمپین، این حرکت را بسیار مثبت و سازنده می‌دانند. گروه دیگری هم هستند که با وجود مثبت دانستن این حرکت، انتقاداتی نسبت به آن دارند.
آیا کمپین در طول این دوسال توانسته به اهداف خود نزدیکتر شود؟ انتقادات وارد بر کمپین بیشتر از چه جنبه و در چه راستایی است؟ در مجموع، عملکرد کمپین یک میلیون امضا موفق بوده یا ناموفق؟
در تاریخ ۲۲ خرداد ماه سال ۱۳۸۵ قرار بود در میدان هفت تیر تهران به دعوت گروه‌هایی از فعالان زن، تجمعی در اعتراض به قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان صورت گیرد. این تجمع هرگز برگزار نشد چرا که قبل از ساعت شروع آن، نیروهای انتظامی با کمک پلیس‌های زن، کلیه کسانی را که در میدان هفت تیر حضور داشتند و حتی کسانی را که از برگزاری این تجمع اطلاعی نداشتند، بازداشت کردند. شمار بازداشت‌شدگان در آن روز به بیش از هفتاد تن رسید.
بعد از آن روز زنان فعالی که فراخوان آن تجمع را داده بودند تصمیم گرفتند حرکتی مشخص و هدفمند را به منظور تغییر قوانین نابرابر آغاز کنند.
جلسات مکرر گروه‌های مختلف زنان از ۲۲ خرداد ۸۵ تا شهریور همان سال ادامه داشت و سرانجام در پنجم شهریور ماه، جمع ۵۳ نفره‌ای از زنان، موجودیت کارزاری با نام «کمپین جمع‌آوری یک میلیون امضا به منظور تغییر قوانین تبعیض‌آمیز» را اعلام کردند.
در بیانیه این کمپین آمده است: «مجموعه قوانین موجود در ایران، زنان را جنس دوم قلمداد کرده و بر آنان تبعیض روا می دارد، آن هم در جامعه ای که بیش از ۶۰ درصد از پذیرفتهشدگان دانشگاهها را زنان تشکیل میدهند. در بسیاری از جوامع اعتقاد بر آن است که قانون باید یک پله از فرهنگ بالاتر باشد تا بتواند فرهنگ جامعه را تعالی بخشد اما قوانین در ایران از فرهنگ و موقعیت زنان عقبتر است».
کمپین یک میلیون امضا روش خود را برای جمع‌آوری این امضاها«روش چهره به چهره» نامید. در این روش کنشگران کمپین با مردم کوچه و بازار وارد مکالمه شده و پس از نشان دادن جزوات حقوقی به آنها از آنان می‌خواهند که در صورت تمایل، بیانیه کمپین را امضا کنند.
از همان ابتدای کار کمپین، درگیری کنشگران آن با نیروهای امنیتی و نظامی نیز شروع شد. دهها مورد بازداشت به هنگام جمع‌آوری امضا، چندین مورد جلوگیری از برگزاری تجمعات مسالمت‌آمیز فعالان کمپین، فیلتر و مسدودکردن سایتهای مربوط به کمپین تنها نمونه‌هایی از مخالفت‌های نیروهای دولتی با این حرکت است.
ناهید کشاورز از فعالان اولیه کمپین یک میلیون امضا اما معتقد است علیرغم تمامی این فشارها، کمپین در رسیدن به هدف اولیه خود تا به امروز موفق بوده است: « فکر می کنم که کمپین در این دوسال توانسته با وجود تمام این فشار ها تا حدی که در توانش بوده گفتمان حقوق زنان را تا حدودی درون جامعه ببرد یعنی تا حدودی توانسته آن مرزهایی را که وجود داشته بشکند و خیلی فراتر از آن مرزها برود. در واقع مهمترین هدفش هم همین بوده و تا الان هم موفق بوده است».
کشاورز هدف اولیه کمپین را قبل از تغییر قوانین، ورود گفتمان برابری‌خواهانه به میان مردم و جامعه عنوان می‌کند. او می‌گوید هرگاه که قانونی بدون پشتوانه اجتماعی و بدون آگاهی مردمی تغییر کرده، یا این تغییر ناپایدار بوده و یا نتوانسته تأثیری بر زندگی مردم بگذارد. در نتیجه به عقیده‌ی کشاورز قبل از تغییر باید خواست تغییر را همگانی کرد و این کاری است که به گفته‌ی وی کمپین در آن موفق بوده است.
ناهید کشاورز در این مورد می‌گوید: «ما اعتقاد داریم که درست است که هدف ما این است که قوانین عوض شود ولی در واقع لازمه تغییر این قوانین این است که زنان بتوانند بسیار قدرتمند این مطالباتشان را در سطح جامعه مطرح بکنند و بتوانند آن را درون افکار عمومی ببرند. به هر حال ما در جامعه‌مان خیلی به افکار عمومی دسترسی نداریم یعنی به هر حال مطبوعات آزاد نیستند، رسانه های تلویزیون و رادیو در دسترس ما نیستند، ولی به هر حال با همین روش چهره به چهره یا امکانات دیگری که در اختیار داریم باید ببینیم چطور می توانیم این گفتمان را توی جامعه ببریم و پشتوانه خاص مردم را به دست بیاوریم و این مطالبات بشود مطالبات مردم و این بشود یک پشتوانه برای درخواست آن تغییرات حقوقی».
یکی از انتقاداتی که به کمپین یک میلیون امضا وارد می‌شود بحث اولویت دادن به تغییر قوانین است. مطرح‌کنندگان این انتقاد که بیشتر از دولتمردان و زنانی هستند که به نحوی در ساختار قدرت جای دارند، می‌گویند مشکل اصلی زن امروز ایرانی، مشکل قوانین نیست بلکه زنان ایران، امروز مسائل مهمتری مثل مسئله اشتغال یا سوادآموزی را پیش رو دارند.
ناهید کشاورز ضمن مهم خواندن مسائل دیگر زنان، ابتدا به نظرسنجی‌هایی که توسط مراکز دولتی و غیردولتی در این مورد انجام شده اشاره کرده و می‌گوید مثلا در مورد قانون چندهمسری، به جرأت می‌‌توان گفت که ۹۰ درصد زنان ایرانی با آن مخالفند.
وی سپس به بحث توانایی‌های فعالان کمپین اشاره کرده و می‌گوید: «ما یک گروه اجتماعی هستیم و وقتی می خواهیم اولویت بندی را برای مبارزه مان انتخاب بکنیم باید این را درنظر بگیریم که توان ما چقدر هست. مثلا ممکن است که اشتغال زنان اولویت بسیاری از دختران جوان باشد ولی آیا یک گروه اجتماعی مثل ما می تواند اولویت را برای اشتغال زنان بگذارد؟ ما چه توانی داریم برای دستیابی به اینکه دسترسی زنان به اشتغال زیاد شود؟ به هر حال این وظیفه دولت است که می تواند برنامه ریزی کند و اشتغال را ترویج دهد».
گروهی از فعالان زنان در خارج از کشور، از ابتدای شکل‌گیری کمپین یک میلیون امضا با آن همکاری کرده و در سمینارها و کنفرانس‌های خارج از کشور، این حرکت را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. اما از سوی این افراد، انتقاداتی نیز بر کمپین وارد است.
یکی از فراگیرترین انتقادات فعالان خارج از کشور به کمپین، به مسئله‌ی گرفتن فتوا از مراجع دینی به منظور حمایت از کمپین مربوط می‌شود. البته این انتقاد از ابتدای انتشار بیانیه اولیه‌ی کمپین مطرح بود چرا که در این بیانیه آمده است که خواست تغییر قوانین نابرابر هیچ ضدیتی با اسلام ندارد.
این منتقدان می‌گویند کمپین به عنوان یک حرکت سکولار نباید خود را وارد بحث‌های مذهبی کند. شهین نوایی پژوهشگر و فعال زنان مقیم برلین در این مورد چنین می‌گوید: «متن ابتدایی کمپین که منتشر شد، یعنی آن مقدمه ای که داشت و آن توضیحاتی که داده بود، در آنجا من چند نکته را دیدم که به عنوان یک حرکت سکولار، من ضرورتش را هرگز احساس نمی کنم و فکر می کنم که بهتر بود اینها نمی آمد. بنابراین من فکر می کنم ضرورت اینکه ما قید بکنیم که این با مذهب چه درگیری دارد و ما چگونه میتوانیم این حرکت را پیش ببریم که با اسلام مشکلی نداشته باشد، اینها به نظر من در یک حرکت اجتماعی که مشخصا بر سر مسائل قانونی هست و ما داریم به خاطرش مبارزه می کنیم، ضرورتش اصلا احساس نمی‌شود و من فکر می‌کنم این نقطه ضعفی بوده که کمپین در خودش داشته».
استدلال فعالان کمپین در داخل ایران این است که از آنجا که این حرکت یک حرکت مردمی است و ما باید با توده مردم وارد گفت و گو شویم، بنابراین باید با زبان خودشان با آنها صحبت کنیم. ناهید کشاورز در این مورد چنین می‌گوید: «کسی که بیرون نشسته، توی خانه اش یا توی دانشگاهش نشسته و مخاطبش یک سری جمع های روشنفکری هستند، من مخاطبم آنها نیستند، من مجبور شدم در زندگی اجتماعی‌ام با مردم کوچه و بازار وارد بحث و دیالوگ بشوم. خیلی از اینها دغدغه مذهب دارند و من باید به اینها پاسخ بدهم که آیا این اسلام بوده که باعث این قوانین عقب مانده است یا چیزهای دیگر».
شهین نوایی در پاسخ به این استدلال می‌گوید یک فرد سکولار باید فارغ از نظریات خودش که ممکن است مذهبی هم باشد، این حرکت اجتماعی را پیش برد. در حقیقت به عقیده‌ی او چون روح این حرکت سکولار است نباید وارد عقاید مذهبی افراد شود و باید فارغ از آنها حرکت کند: « در مواردی که من با دوستان بحث و برخورد داشتم می‌گفتند که خوب مردم به اسلام معتقدند و ما باید این کار را بکنیم. من فکر می کنم کسانی که این حرکت را دارند پیش می‌برند وقتی خودشان افراد سکولار هستند پس بنابراین باید خارج از اینکه اعتقاد شخصیشان چه هست این حرکت را پیش ببرند. بنابراین یک انسانی می‌تواند سکولار باشد و فقط از جهت ترویج سکولاریته، هرچند خودش به مذهب خاصی معتقد باشد و اینکه چرا و به چه دلیل است که می بایست این قوانی تغییر کند، این را پیش ببرد. فکر می کنم این طور موفقیت بیشتری برای یک مبارزه جمعی زنان خواهد بود».
اما ناهید کشاورز معتقد است سکولار بودن یا نبودن کمپین مهم نیست، مهم این است که این حرکت بتواند دغدغه‌ها و مسائل زنان را در سطح جامعه مطرح کند: «من وارد بحث سکولار و غیر سکولار یا مذهبی و غیرمذهبی نمی شوم. من فکر می کنم حرکت کمپین یک میلیون امضا یک حرکتی هست برای حقوق برابر که در آن زنان مذهبی و غیرمذهبی شرکت می کنند و کمپین اتفاقا با همین وسیله که توانسته گفتمان حقوق برابر را در جامعه گسترش بدهد، باعث شده که برخی از تفسیرهای مترقی تر از اسلام رو بیاید و این بحثها در سطح وسیعتری نسبت به قبل در جامعه مطرح شود. چالش اصلی ما نه این است که سکولار یا غیردینی باشیم، چالش اصلی ما این است که چطور میتوانیم به سمت دموکراسی حرکت کنیم و خواسته های زنان اولویت ما باشد».
با وجود تمامی این انتقادات، گوناگونی‌ها و گاه اختلافات، کمپین یک میلیون امضا دوساله شد. در دوسالگی این کمپین، امروز حداقل سه نفر از فعالان زن این کارزار در زندان به سر می‌برند و برای دهها تن از اعضای اصلی این کمپین، احکام ممنوعیت خروج از کشور، حبس تعلیقی، حبس تعزیری، شلاق و جریمه نقدی صادر شده‌است.
اما کنشگران کمپین یک میلیون امضا می‌گویند علیرغم تمامی این فشارها، تا تغییر تک تک قوانین نابرابر به فعالیت‌های خود ادامه خواهندداد.
