مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده وزارت کشور، خبر داده که هزار مدل لباس، برای ۴۰ نوع شغل در مرحله نخست مد و لباس مشاغل زنان در تهران طراحی شده است. این لباس‌ها برای کارکنان بیمارستان‌ها، هواپیمایی‌ها و بانک‌ها طراحی شده‌اند.
این خبر، در ادامه اخبار جشنواره مد و لباس منتشر شده است که در آن به گفته مسئولان، برای حفظ ضوابط اسلامی و به تناسب هر شغل، لباس ویژه‌ای طراحی شده است.
موضوع یکسان‌سازی پوشش زنان، یک سال قبل در زیر مجموعه طرح حجاب و عفاف قرار گرفت و مصطفی محمد نجار، وزیر کشور ایران اعلام کرد که این طرح با هدف ترویج فرهنگ حجاب به صورت فراگیر، ابتدا از اداره‌ها و سازمان‌ها شروع می‌شود. محمدعلی عرفان‌منش، مدیرکل امور اجتماعی استاندار تهران هم خردادماه گذشته، موضوع لباس فرم متناسب با اصول ملی و اسلامی را برای زنان کارمند مطرح کرده بود.
شخصیت معنوی زنان در لباس‌های یکسان
پوشش زنان شاغل در اداره‌های دولتی تا پیش از این نیز کم و بیش یکسان بوده است. پوشش مخصوص زنان در محیط‌های اداری، معمولاً شامل مانتو و شلوار و مقنعه بوده که با کمی اغماض، اجازه داده می‌شد که زنان از بین رنگ‌های پذیرفته شده که اغلب رنگ‌های سرمه‌ای، مشکی، طوسی و قهوه‌ای هستند و در سال‌های بعد‌تر رنگ‌هایی مثل سبز یشمی و… هم به آن‌ها اضافه شده است، خودشان انتخاب کنند.این انتخاب تاحدی در مورد مدل مانتو‌ها هم وجود داشته است، به این معنی که زنان بتوانند از بین مدل‌های مشهور به “اداری”یکی را انتخاب کنند. مانتوهای اداری با عرف پذیرفته شده در مورد قد لباس و میزان تنگی و گشادی آن، نوعی مرسوم از لباس بانوان در سال‌های بعد از انقلاب بوده‌اند.
در کنار آن، زنان شاغل در محیط‌های غیر دولتی، آزادی عمل بیشتری در انتخاب لباس داشته‌اند و گاهی حتی از شال و روسری به جای مقنعه استفاده کرده‌اند. این چیزی است که چندان مورد پسند دولت ایران نیست و همواره تلاش کرده است به شکل‌های مختلف در مقابل آن مانع‌تراشی کند. برای پررنگ کردن شیوه مورد تایید در پوشش زنان، در بسیاری از اداره‌های دولتی، همواره از ورود زنانی که پوششی غیر از پوشش اداری دارند، جلوگیری می‌شود. به عنوان مثال، داشتن مقنعه ضروری است و کسانی که مانتوهای رنگی بر تن دارند نمی‌توانند وارد شوند و برخی نهاد‌ها و اداره‌های دولتی، از اساس تنها زنان را با چادر می‌پذیرند.
مسئولان ایرانی حتی بدشان نمی‌آید که لباس‌های دانشجویان را هم یکسان کنند. مدتی قبل، خبر این موضوع در وزارت علوم هم به گوش رسید. هرچند مدیر کل اداره امور فرهنگی وزارت علوم، اعلام کرد این وزارتخانه به دنبال یکسان‌سازی پوشش دانشجویی نیست، اما طهورا نوروزی، سرپرست اداره ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در وزارت کشور، اعلام کرد کمیته تشکیل شده از نمایندگان وزارتخانه‌های ارشاد و کشور نمی‌خواهد به دانشجویان سخت بگیرد، بلکه می‌خواهد این قشر از جامعه انتخاب‌های گسترده‌تری داشته باشند؛ البته به این معنی که بتوانند از میان مدل‌های تعیین شده، انتخاب کنند.
حالا زهرا عباسی، مدیر کل دفتر امور زنان وزارت کشور می‌گوید: “پوشش بانوان در محیط‌های کاری، باید به گونه‌ای باشد که امنیت محیط کاری تامین شود و به جای خودنمایی، شخصیت معنوی زنان مورد توجه قرار بگیرد.”
با توجه به سابقه موجود در اداره‌های دولتی ایران و تاکید مداوم حراست بر کنترل لباس زنان شاغل، به نظر می‌رسد بخش بزرگی از این تغییرات، برای محدود کردن رنگ لباس زنان باشد. این چیزی است که البته خانم عباسی هم انکار نمی‌کند و می‌گوید: “رنگ‌ها و مدل‌هایی در نظر گرفته می‌شود که متناسب با شئونات خانم‌ها باشد و مطمئناً از رنگ‌های تند که زیبنده محیط کار نیست استفاده نخواهد شد.”
مسئله رنگ‌ها
حاکمیت ایران با رنگ‌ها مشکل دارد و این مسئله را پنهان نمی‌کند. زنان ایرانی در ۳۰سال پس از انقلاب همواره با محدودیت در انتخاب رنگ‌ها مواجه بوده‌اند و این محدودیت از دوران مدرسه شروع شده است. در حالی که بیشتر دخترانی که در سال‌های پس از انقلاب به مدرسه رفته‌اند، مجبور بوده‌اند از رنگ‌های تیره در پوشش خود استفاده کنند، در سال‌های پس از جنگ و در دوران موسوم به سازندگی و پس از آن اصلاحات نیز حکومت نسبت به انتخاب رنگ نرمش نشان داد. در آن سال‌ها، دختران دبستانی توانستند به جای مقنعه سیاه، مقنعه سفید بر سر کنند و رنگ‌های صورتی، سبز و آبی هم در مانتوهای دوران دبستان و گاه راهنمایی مجاز دانسته شد. این درست نقطه مقابل شرایط دخترانی بود که تا چند سال قبل از آن، حتی بابت پوشیدن جوراب سفید مواخذه می‌شدند.
با آغاز دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، سیاست‌های سخت‌گیرانه دولت با عنوان طرح‌های گسترش حجاب و عفاف، هر روز به شکلی در جامعه مطرح می‌شود و در حال بازگشت به همان روش‌های سال‌های آغازین انقلاب است. بر همین اساس است که چندی پیش، آذر نظری، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری تهران گفت که۸۵. ۵ درصد زنان کار‌شناس، رنگ سرمه‌ای را برای حجاب و مانتوی دختران نوجوان در مدارس انتخاب کرده‌اند و رنگ دوم، خاکستری است.
این ادعا در حالی مطرح می‌شود که کار‌شناسان آموزشی و روان‌شناسی بار‌ها بر اثر نامطلوب رنگ‌های تیره بر روان دانش‌آموزان تاکید کرده‌اند. منیر ایروانی‌پور، روان‌شناس، در این زمینه به زمانه می‌گوید:”باید در نظر داشت که این نوع نگاه به رنگ، ریشه‌های فرهنگی و مذهبی هم دارد که متاثر از عرف برخی کشورهای عربی، رنگ‌های شاد را زننده می‌داند. در حالی که در بسیاری از کشورهای اسلامی، زنان مسلمان از طیف متنوعی از رنگ‌ها در پوشش خود استفاده می‌کنند و اصلاً هم زننده دانسته نمی‌شود.”
او به آمارهایی اشاره می‌کند که تایید‌کننده عوارض استفاده از رنگ‌های تیره در میان زنان است و می‌گوید:”باید از مسئولانی که رنگ‌ها را به زننده یا غیر زننده تقسیم می‌کنند پرسید که ملاک‌شان در این گفته چیست و آیا جز این است که حتی در نگاه تمثیلی، رنگ‌های تیره، همواره دربردارنده مفاهیمی چون مرگ، تباهی و گناه بوده‌اند؟”
با وجود این پرسش‌ها، عزم مسئولان در استفاده از رنگ‌های تیره جزم شده است و حتی اعلام کرده‌اند که اسفندماه، لباس فرم کارکنان استانداری تهران و فرمانداری‌های تهران توزیع می‌شود؛ لباسی که رنگش سرمه‌ای است.
آذر نظری، مشاور امور بانوان استانداری تهران در این زمینه به خبرگزاری مهر گفته است: “با اکثریت آراء (۸۵ درصد)، رنگ سرمه‌ای به عنوان رنگ قالب لباس فرم کارکنان استانداری و فرمانداری‌های تهران انتخاب شده است.”
حالا هم استانداری تهران در حال سایزبندی لباس‌ها و موسسه طرف قرارداد با استانداری، در حال دوختن لباس‌هاست. این در حالی است که سرپرست اداره ترویج عفاف و حجاب وزارت کشور قبلاً گفته بود: “لباس‌های پیشنهادی ما علاوه بر داشتن همه آیتم‌های شرعی و عرفی، تنوع مدل و تعدد رنگ در بین رنگ‌های مجاز هم خواهد داشت که شاخص‌های بومی، ملی و مذهبی ما را دارا باشند. ما به دنبال ترویج سیاهپوشی نیستیم.”
البته او همچنان بر رنگ‌های زننده و مدل‌های غیر شرعی تاکید می‌کند و آن‌ها را مناسب محیط اداره‌ها نمی‌داند.
امدادرسانی با چادر
در میان اداره‌هایی که لباس یکسان را برای کارکنانشان ترجیح می‌دهند، سازمان هلال‌احمر پیشتاز بوده است. رئیس سازمان زنان جمعیت هلال احمر ایران، چندی پیش از طراحی چادر ملی برای زنان امدادگر خبر داد.به این ترتیب که مانتو و مقنعه‌ای که تاکنون به عنوان لباس فرم این جمعیت استفاده شده است، تبدیل به چادر ملی می‌شود و از این به بعد، زنان امدادگر علاوه بر پوشش قبلی خود، چادری بر سر خواهند کرد که آرم هلال احمر روی آستین آن دوخته شده است. لباس یادشده این پرسش را ایجاد کرده است که: زنان امدادگر با چنین پوششی چگونه در شرایط دشوار امدادرسانی، فعالیت خواهند کرد؟
اداره صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی هم اداره دیگری بود که از یکسان‌سازی لباس کارمندان زن در اداره‌های کشور سخن گفت و انگیزه دولت برای انجام چنین اقدامی را در راستای طرح عفاف و حجاب معرفی کرد. چندی پیش تهمینه دانیالی، معاون این اداره اعلام کرد که نخست تمام کارمندان میراث فرهنگی، لباس یکسان می‌پوشند و پس از آن، لباس‌های نهادهای زیر پوشش میراث، یعنی موزه‌ها و هتل‌ها نیز یکسان خواهند شد.
طهورا نوروزی، مسئول اداره حجاب و عفاف البته اعلام کرده است که اداره‌ها می‌توانند خودشان هم برای طراحی لباس مورد نظرشان پیشنهاد بدهند و کمیته، همه پیشنهاد‌ها را با حضور نمایندگان دستگاه‌های مربوط، بررسی خواهد کرد. به تعبیر این مقام مسئول، از آن‌جا که نماینده دستگاه در کمیته حضور خواهد داشت، پس نظر کارکنان هم در لباس نهایی اعمال خواهد شد. پمثلاً برای لباس مهمانداران، نماینده وزارت راه حضور دارد و نظر می‌دهد. او همچنین وعده می‌دهد که اگر لباسی رضایت شغلی زنان را به همراه نداشته باشد، عوض خواهد شد.
منیر ایروانی‌پور می‌گوید: “متاسفانه آن‌چه مرسوم است این است که در ظاهر شکلی از آزادی در انتخاب را به زنان نشان بدهند در حالی که در عمل، این سیاست‌ها تنها باعث محدود‌تر شدن زنان برای حضور اجتماعی خواهد شد، چنان‌که در تمام این سال‌ها زنان، محیط‌های اداری را با تمام قوانین دست و پا گیر و محدود‌کننده‌شان تحمل کرده‌اند و تاکنون هیچ‌گاه رضایت شغلی آن‌ها در نظر گرفته نشده است.
