عفاف اجباری؛ از پرده نشینی تا خانه نشینی / شادی صدر

[میدان زنان:->http://www.meydaan.org/] مفهوم حجاب در طول یک قرن اخیر و متاثر از تحولات سیاسی و اجتماعی گوناگون، تغییرات فراوانی کرده و دچار قبض و بسطهای متنوعی شده است. در این مقاله برآنم که ابتدا، مروری کوتاه بر تغییرات مفهوم حجاب از پیش از کشف حجاب تاکنون داشته باشم و پس از آن وارد مفهوم “عفاف” و سیاستهای دولتی جایگزین کردن اجباری آن با حجاب، که به نظر نوبنیادگراها(۱) دیگر تنگ تر از آن است که بتواند کارایی مطلوب را داشته باشد خواهم شد.

قبض و بسط مفهوم حجاب در یک قرن اخیر

پرده نشینی: تا پیش از به ثمر رسیدن مبارزات زنان برای تاسیس مدارس دخترانه در سالهای پایانی حکومت قاجاریه و همه گیر و دولتی شدن آموزش ابتدایی دختران در سالهای ابتدایی سلطنت رضا شاه، اصل، پرده نشینی زنان بود و زنان، به خصوص در طبقات متوسط شهری جز برای حمام رفتن، مناسک و مناسبتهایی مثل عاشورا و تاسوعا و برخی خریدهای ضروری بیرون نمی رفتند. به همین منوال، صدای زن نیز همچون تمامی بدنش، از فرق سر تا نوک پا، “عورت” محسوب می شد و باید از نامحرم پوشیده می ماند. اگرچه این اصل، استثنائاتی اندک مثل قره العین، تاج السلطنه، دختر ناصرالدین شاه یا ایران تیمورتاش، دختر صدراعظم رضاشاه داشت اما در این دوران، زنان عموما قبل از بیرون رفتن از خانه باید با چادر و چاقچور و پیچه (روبنده)، تمامی بدن خود را می پوشاندند. مروری بر رساله های نوشته شده از سوی علمای مذهبی آن دوران درباره حجاب، کاملا نشان می دهد که تفسیررسمی فقهی از حجاب در آن دوره، پرده نشینی، یعنی جداسازی زنان و مردان به طور کامل بوده است:

“خدای را که راضی نباشد که زنان آواز زینت و خلخال خود را به گوش مردهای اجنبی برسانند، آیا راضی خواهد شد که خود زینت خلخال و سایر زینت های خود را به نامحرم نشان بدهد؟ حاشا ثم حاشا! تا چه رسد به خود مواضع زینت، مثل چشم و ابرو و کشف نقاب و رفع حجاب و مخالطه با اجانب و معاشرت با فساق و بیع و شری و حرف زدن با ایشان …صدای زن هم عورت است و حرف زدن او با اجانب قبیح و غیر جایز است”(۲)

چادر، چاقچور، پیچه: بحثهای مربوط به حقوق زنان و کشف حجاب که از سوی روشنفکران و زنان فعال در دوران مشروطه و پس از آن عمومی شده بود، تحولات اجتماعی ناشی از فرایند مدرنیزاسیون رضاشاه از سویی و موج ورود زنان به اجتماع که با فراگیر شدن مدارس دخترانه شدت گرفته بود باعث شد زنان، هرچند با چادر و جاقچور و پیچه، بیشتر در فضاهای عمومی دیده شوند. عفت عصار، یکی از اولین دختران تهرانی که در مدرسه دولتی دخترانه درس خوانده بود خاطره خود از امتحان نهایی ششم ابتدایی را چنین شرح داده است: “همه مان را با چادر و چاقچور و پیچه ردیف کردند و پیاده رفتیم تا دارالفنون. مدیرمان تمام مدت مراقب بود که یک وقت دختری پیچه اش را بالا نزند. به دارالفنون که رسیدیم، سر جلسه امتحان اجازه دادند پیچه هایمان را کنار بزنیم که بتوانیم جوابها را بنویسیم.”(۳)

تا پیش از صدور فرمان کشف حجاب از سوی رضا شاه در ۱۷ دی ۱۳۱۴، سیاست جداسازی جنسیتی نیز تا حدود زیادی اعمال می شد. بدرالملوک بامداد در کتاب “زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید” می نویسد: “در خیابانهای پر جمعیت تهران مانند لاله زار و شاه آباد یا امیریه عصرها مقرر بود مردها از طرفی و زنها از طرف دیگر عبور کنند. راه رفتن مردها و زنها از یک سمت از ساعت چهار بعد از ظهر قدغن می شد. اگر احیانا زنی می خواست به خانه خود در سمت دیگر خیابان یا به داروخانه برود از آقای پاسبان کسب اجازه می کرد…چه بسا اوقات صدای آمرانه پاسبان به گوش می رسید که می گفت: “باجی روت بگیر”، “ضعیفه تندتر راه برو.”(۴)

کشف حجاب اجباری از سوی حکومت رضا شاه تاثیر چندانی در تغییر مفهوم حجاب نداشت. همچنان از نظر اکثر علما، زنان باید تمامی بدن خود را از مردان نامحرم می پوشاندند. با این همه در عرصه اجتماع، رفته رفته، به دلیل مخالفت شدید ماموران دولت رضاشاه با چادر و چاقچور، نوع دیگری از حجاب باب شد که همان چادر نماز بود که زنان با استفاده از دندان یا دستهای خود آن را نگه می داشتند و بسته به عوامل بسیار، با آن نه تنها بدن خود که بخشی از صورت خود را نیز می پوشاندند. با پایان یافتن بگیر و ببندهای دولتی برای کشف حجاب در زمان محمدرضا شاه، چادر، به همان شکل چادر نماز، به تنهایی به پوشش متداول زنان مذهبی یا زنان تحت نفوذ سنتهای خانوادگی و محلی تبدیل شد. در این زمان رنگ و طرح چادرها یکسان نبود و از همان تنوع پارچه های چادر نمازی برخوردار بود. با وجود این تغییر اجتماعی در مفهوم حجاب، مفهوم فقهی حجاب همچنان شامل پوشیدن صورت نیز می شد:

“مقصود اسلام از حجاب زنان همانا مستورگی و پوشیدگی کامل است…ولکن به هر فرم و هر رنگ.”(۵)

“خداوند امر فرمود که زنان نجیبه، چادر بر سر و صورت و بدن بیفکنند…پس خداوند زنان مسلمان را امر به ستر و پوشش فرموده بلکه از خانه خارج شدن بدون ضرورت و با اجنبی حرف زدن را هم قدغن کرده است.”(۶)

و میرمحمدهاشم مجتهد مرندی خویی، روایاتی را که بر واجب نبودن پوشاندن “روی و کفین” دلالت دارد نادر، و قول مشهور را واجب بودن پوشاندن تمامی بدن (تستر) می داند. (۷)

تمام بدن به جز وجه و کفین: آیت الله مطهری، در کتاب مساله حجاب خود در مفهوم فقهی حجاب تغییر ایجاد کرد و با این نظریه که حدود شرعی حجاب برای زنان پوشاندن همه بدن به جز وجه و کفین (گردی صورت و دو دست و دو پا از مچ به پایین) است، نظریه فقهی مدرنی در مورد حجاب عرضه کرد که بعد از انقلاب ۱۳۵۷، تبدیل به نظریه فقهی رسمی شد و نظریات سنتی مبتنی بر “فتنه بودن بدن و صدای زنان” و “عورت بودن صدا و تمامی بدن زنان” را که مستلزم پرده نشینی بود در حاشیه قرار داد.(۸) مطهری شنیدن صدای زن را به شرطی که “تلذذ و ریبه” در آن نباشد جایز دانست. هر چند پیش از مطهری نیز برخی از فقها چنین نظریه ای را ارائه داده بودند اما تالیفات آنها هیچگاه مبنای تحولات بعدی نشد. حدود تازه حجاب براساس نظریه مطهری، که از سوی مذهبیون طرفدار آیت الله خمینی ترویج می شد، از طرفی به زنان تا حدی که بتوانند در فعالیتهای سیاسی مثل شرکت در راهپیمایی مشارکت کنند، آزادی عمل می داد و از طرفی دیگر پاسخی بود به ایراد تاریخی متجددین در مورد اینکه حجاب از زنان امکان تحصیل و کار در جامعه را می گیرد و آنها را در خانه حبس می کند:

“پوشش وجه و کفین مرز محبوسیت و عدم محبوسیت زن‏ است ، و مفهوم حجاب و اثر آن با اضافه کردن و حذف کردن این قسمت کاملا عوض می‏شود.(۱۰)

“مسأله پوشش بر حسب اینکه پوشانیدن وجه و کفین واجب باشد یا نباشد دو فلسفه کاملا متفاوت پیدا می‏کند . اگر پوشش وجه و کفین را لازم بدانیم در حقیقت طرفدار فلسفه پرده‏نشینی زن و ممنوعیت او از هر نوع کاری جز در محیط خاص خانه و یا محیطهای صددرصد اختصاصی زنان هستیم. ولی اگر پوشیدن سایر بدن را لازم بدانیم و هر نوع عمل محرک و تهییج‏ آمیز را حرام بشماریم و بر مردان نیز نظر از روی لذت و ریبه را حرام‏ بدانیم اما تنها پوشیدن گردی چهره و پوشیدن دستها تا مچ را واجب ندانیم‏ آنهم به شرط اینکه خالی از هر نوع آرایش جالب توجه و محرک و مهیج باشد بلکه ساده و عادی باشد ، آنوقت مسأله ، صورت دیگری پیدا می‏کند و طرفدار فلسفه دیگری هستیم ، و آن فلسفه اینست که لزومی ندارد زن الزاما به درون‏ خانه رانده شود و پرده‏نشین باشد بلکه صرفا باید این فلسفه رعایت گردد که‏ هر نوع لذت جنسی اختصاص داشته باشد به محیط خانواده ، و کانون اجتماع‏ باید پاک و منزه باشد و هیچگونه کامجوئی خواه بصری و خواه لمسی و خواه‏ سمعی نباید در خارج از کادر همسری صورت بگیرد . بنابراین زن می‏تواند هر نوع کار از کارهای اجتماعی را عهده‏دار شود.” (۱۱)

به این ترتیب، و براساس نظریه مطهری، چادر مشکی که تمام بدن را به جز صورت و دستها می پوشاند، به عنوان حجاب رسمی جمهوری اسلامی ترویج شد. هر چند در عمل، مانتو و مقنعه یا روسری نیز تحمل می شد اما زنان انقلابی مسلمان با پوشیدن چادر مشکی کش دار و مقنعه در زیر آن، مفهوم “حجاب برتر” را که به معنای برتری آنان در نگاه حاکمیت نسبت به سایر زنان بود، ایجاد کردند.

در روند اسلامیزاسیون(۱۲) که از نخستین روزهای اسفند ۵۷ آغاز شد، علاوه بر اجباری شدن حجاب که به معنای پوشاندن تمامی بدن به جز وجه و کفین بود، جداسازی جنسیتی گسترده ای نیز بر مبنای اصل عدم اختلاط غیر ضروری زن و مرد انجام شد. جداسازی زنان و مردان در فضاهای عمومی با سواحل دریا و مدارس مختلط اغاز شد و بسیاری از ادارات دولتی، فضاهای ورزشی، اتوبوس های درون شهری و… را در برگرفت.

اسلامیزاسیون که در دهه ۶۰ با شدت و حدت اجرا می شد با پایان جنگ و غلبه مصلحت گرایی در سیاست رسمی، رفته رفته کمرنگ شد؛ هرچند هیچگاه به طور کامل فراموش نشد. در دهه ۷۰ و سالهای ابتدایی دهه ۸۰، نقدهای فراوانی از سوی گروههای مذهبی بر سیاستهای دولت در مسامحه با آنچه “بدحجابی” و یا “شل حجابی” خوانده می شد وارد شد اما تا پیش از برآمدن اصولگرایان در سیاست، این نقدها تبدیل به طرحهایی برای اجرا نشده بود.

بخش دوم این مقاله کوششی است برای اثبات اینکه چگونه مفهوم حجاب، که از پرده نشینی به چادر و چاقچور و پیچه و از آن به پوشاندن وجه و کفین تغییر یافته بود، در دوره حکومت اصولگرایان و در طرحها و برنامه های تازه دولتی رفته رفته جای خود را به مفهوم “عفاف” می دهد که جنبه های بیشتری از زندگی اجتماعی و خصوصی زنان را در بر می گیرد و آنها را دوباره به سمت پرده نشینی می راند.

عفاف اجباری به جای حجاب اجباری

با وجود تعداد فراوان مصوبات و قوانین لازم الاجرا که حدود پوشش زنان را در هر موقعیتی مشخص می کند، تا پیش از ۱۳۷۶، مفهوم “عفاف” وارد قوانین نشده بود. در این سال شورای عالی انقلاب فرهنگی، مصوبه ای با عنوان ” اصول و مبانى روشهاى اجرایى در مسأله گسترش فرهنگ عفاف و حجاب” به تصویب می رساند که در آن همه جا کلمه عفاف در کنار کلمه حجاب آمده بی آن که درباره مصادیق یا مفهوم آن توضیحی داده شده باشد. تنها در بند ۱۴ این مصوبه آمده است: “در شهرسازى و معمارى باید فرهنگ عفاف و حجاب مدنظر قرار گیرد و محیط کار و نوع برنامه‏ها و استفاده از وسایل و امکانات به نحوى نباشد که خود موجب اختلاط نامناسب زن و مرد شود.” که به معنای آن است که برخی از انواع معمای که موجب اختلاط نامناسب زن و مرد نمی شوند با فرهنگ عفاف سازگاری دارند.

به نظر می رسد مفهوم عفاف و اصطلاحاتی مثل “فرهنگ عفاف” و “حریم عفاف” از کتاب مساله حجاب آیت الله مطهری وارد ادبیات رسمی دولتی و پس از آن وارد قوانین و مقررات شده اند. در این کتاب، عفاف به همان معنای مصطلح عرفی خود یعنی پاکدامنی، یک ویژگی زنانه دانسته شده است. مطهری اینکه زن خود را در اختیار مرد دیگری جز شوهرش قرار ندهد عفاف می داند:

“از نظر ما در مرد تمایل به عفاف و پاکی زن وجود دارد ، یعنی مرد رغبت‏ خاصی دارد که همسرش پاک و دست نخورده باشد ، همچنانکه در خود زن نیز تمایل خاصی به عفاف وجود دارد . البته در زن تمایل به اینکه شوهر با زن‏ دیگر رابطه و آمیزش نداشته باشد نیز وجود دارد ولی این تمایل به عقیده‏ ما ریشه دیگری دارد مغایر با ریشه تمایل مشابهی که در مرد است . آنچه در مرد وجود دارد غیرت است و یا آمیخته‏ای است از حسادت و غیرت ، ولی‏ آنچه در زن وجود دارد صرفا حسادت است.” (۱۳)

اما با وجود اینکه سیاستها و قوانین تازه ای که از آن سخن خواهیم گفت، به کرات از واژه عفاف استفاده کرده اند اما به نظر می رسد مفهوم آن با پاکدامنی عرفی تفاوت زیادی داشته باشد. در جستجوی مفهوم رسمی “عفاف” به سلسله مباحثی در رادیو قرآن(۱۴) برخوردم که عفاف را ” خودنگه داری از معصیت ها ” دانسته بود و تصریح کرده بود ” رعایت حریم عفاف و حیا بیش از پوشیدگی وجه و کفین است” و اینکه فقها گفته اند پوشیدگی وجه و کفین در صورتی کافی است که خوف فتنه نباشد و درصورت خوف فتنه وجه و کفین نیز باید پوشیده شود. کارشناس این سلسله برنامه ها اعتقاد داشت در جامعه امروزی هیچ مکان عمومی وجود ندارد که در آن خوف فتنه وجود نداشته باشد. فخر روحانی حریم نگاه، پوشش و رفتار را محدوده عفاف می داند و جداسازی زن و مرد، پرهیز از اختلاط ناروا، پرهیز از گفت و گوهای غیر ضروری میان زن و مرد، خودداری از نگاه کردن به تصاویر مستهجن، حضور در مجالس گناه، پرهیز از نگاه حرام، استفاده نکردن از لحن و محتوای تحریک آمیز در گفت و گو از سوی زنان، عدم اختلاط در در مراکز شغلی و تحصیلی و حتی خانوادگی، پرهیز از رفتاری که جلب توجه می کند، عدم اشتغال جوانان به تفریحات ناسالم در اینترنت و ماهواره و تلفنهای همراه را از ملزومات فرهنگ عفاف تلقی می کند. از نظر او ” عفت همه اعضای بدن و تمام قلمروهای آن را در بر می گیرد.” و موضوع اصلی عفاف نیز زنان و بدن آنهاست.

اما این برنامه تنها در حیطه تعریف مفهوم اخلاقی عفاف و چارچوبهای آن باقی نمی ماند بلکه تاکید دارد که دولت باید کاری کند که زمینه گناه اساسا به وجود نیابد. به این ترتیب، گروه بزرگی که با وجود موقعیتهای دولتی یا غیر دولتی متفاوت، رویکردی بنیادگرایانه به مساله زنان دارند، ابتدا تعریف تازه ای از “پاکدامنی(عفاف) که ارزش اخلاقی مورد توافق عمومی در میان اکثریت جامعه ایرانی است ارائه می دهند و پس از ترویج و تبلیغ آن با استفاده از همه ابزارهای رسانه ای و عمومی مسلط، تعریف قلب شده را تبدیل به قانونی می کنند که از سوی دولت به همه شهروندان تحمیل می شود.

در این پروژه، برای اینکه دولت به وظیفه خود برای از بین بردن زمینه گناه عمل کند، از سویی سیاست یکسان سازی در پوشش زنان(۱۵) با شدت و حدت بیشتری نسبت به سالهای دهه ۷۰ دنبال می شود و از سوی دیگر، با قانونی سازی مفهوم عفاف، گستره وسیعی از روابط میان زن و مرد، از گفت و گو گرفته تا روابط جنسی، محدود و ممنوع می شود. قوانین مربوط به جداسازی جنسیتی در فضاهای عمومی، از دانشگاهها و محیطهای کاری گرفته تا پارکها، فضاهای تفریحی و ورزشی، جرم انگاری تمامی روابط جنسی خارج از ازدواج و اعمال مجازاتهای شدید برای این نوع روابط، ضمانت اجراهای جدی در نظر می گیرند.

اما مفهوم جدید عفاف تنها به حجاب اجباری، جداسازی جنسیتی و مجازات روابط جنسی خارج از ازدواج محدود نمی شود بلکه ناباورانه، سیاستهای مربوط به خانواده، اشتغال و تحصیل زنان را هم در بر می گیرد. در این پروژه، از میان بردن زمینه های گناه از سوی دولت نه فقط با تک جنسی کردن تمامی فضاهای عمومی بلکه با راندن زنان از جامعه به خانه، تا جایی که ممکن است متحقق خواهد شد. سیاستهای معروف به “تحکیم بنیان خانواده” شامل کم کردن ساعات کار زنان، افزایش مرخصی زایمان، ممنوعیت اضافه کاری زنان در ادارات دولتی و… که به کاهش تعداد زنان شاغل در آینده ای نزدیک خواهد انجامید از نظر مرکز مطالعات زنان حوزه های علمیه خواهران در جهت گسترش فرهنگ عفاف است. در بیانیه سال ۱۳۸۶ این مرکز(۱۶)، برای گسترش فرهنگ عفاف، اصلاح اخلاق جنسی و تسهیل ازدواج لازم دانسته شده که پیش شرط آن تغییر نگرش به زندگی اقتصادی است. اعطای اولویت اشتغال به افراد سرپرست خانوار، اعطای معافیت‌های مالیاتی به افراد متأهل نسبت به مجرد و پرهزینه کردن جذب افراد مجرد، به ویژه بانوان، برای کارفرمایان، به ویژه در بخش‌های خصوصی، از سیاستهایی است که این مرکز برای تغییر نگرش به زندگی اقتصادی پیشنهاد می دهد.

این مرکز در تازه ترین بیانیه خود با تاکید بر لزوم زنانه-مردانه کردن نظام آموزشی و کتابهای درسی براساس کلیشه های جنسیتی، که از سوی وزیر جدید آموزش و پرورش نیز مورد تایید قرار گرفته، نسبت به تحولات دهه‌های اخیر در ساختار و کارکرد خانواده، اخلاق جنسی و روابط اجتماعی هشدار می دهد: “تغییر الگوی مشارکت اجتماعی زنان: تحولات هویت جنسی به تغییر نگرش‌ها و ارزش‌های زنان منجر می‌شود و تصویر آنان از واقعیات را دگرگون می‌سازد. از آن‌جا که فرهنگ مدرن ارزشمندی را احراز مناصب قدرت و کسب ثروت می‌داند، تسلط گفتمان مدرن سبب شده است زنان با درونی‌سازی همین ارزش‌ها به تحلیل وضعیت گذشته‌ی خود بپردازند، احساس فرودستی کنند و برای رسیدن به مناصب قدرت و کسب استقلال مالی تلاش نمایند. تغییر الگوی مشارکت اجتماعی از الگوی خانواده محور به اشتغال محور، نشانه‌ای از تعریف شدن عزت‌مندی اجتماعی زنان به مدرک و شغل است تا آن‌جا که حتی شمار زیادی از زنان برای احراز موقعیت اجتماعی، در تکاپوی دستیابی به فرصت‌های شغلی خاصی هستند که درآمدزایی آن ناچیز یا کم‌تر از هزینه‌های آن است.”(۱۷)

بنابراین “حکومت موظف است به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که هر جنس به نقش‌های ویژه‌‌ی خود تشویق گردد. برخی از موقعیت‌ها و انتظارات ویژه از مردان در متون دینی عبارت‌اند از: سرپرستی و تدبیر خانواده، نان‌آوری و گشاده‌دستی در تأمین هزینه‌های خانواده، حمایت از حریم ناموسی، شرکت در جهاد و تأمین هزینه‌های آن، چشم‌پوشی از خطاها و معاشرت پسندیده با همسران. در نقطه‌ی مقابل، نقش‌ها و موقعیت‌های زنانه‌ای به تصویر کشیده شده است که همراهی با همسر و بزرگداشت وی، تمکین خاص، خانه‌داری، رعایت حیا و عفت و عدم اختلاط با مردان از آن جمله‌اند. از سوی دیگر، حضور زنان شوهردار در حیطه‌ی سرپرستی خانواده (زن‌سالاری)، انفاق بر شوهر (در غیر از موارد اضطرار) و حضور در عرصه‌ی اشتغال اقتصادی با اغراض دنیاگرایانه به عنوان صفات ناپسند زنان در آخرالزمان نام برده شده است.”(۱۸)

به این ترتیب،تحکیم بنیان خانواده مردسالار فعلی، در نقطه مرکزی سیاستهای عفاف قرار می گیرد و زنان، به عنوان موضوعات اصلی این طرح، هم ملزم به رعایت عفاف و خانه نشینی می شوند و هم مورد کنترل دقیق مردان در قالب “غیرت ورزی” قرار می گیرند.

مروری بر راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، مصوب دی ماه ۱۳۸۴ شورای فرهنگ عمومی تصویر دقیق تری از مصادیق قانونی شده “عفاف” به دست می دهد. در این مصوبه برای ۲۷ دستگاه دولتی، وظایف مشخصی برای گسترش فرهنگ عفاف و حجاب مشخص شده که برخی از آنها مانند “طرح امنیت اجتماعی” تا حدود زیادی تاکنون به اجرا در آمده اند و برخی دیگر در حال اجرایی شدن هستند.(۱۹) برخی از راهکارهای مطرح شده که می تواند تا حدودی گستره وسیع عفاف اجباری را روشن کند به شرح زیر است:

– جلوگیری از انتشار و تبلیغ کالاهای فرهنگی که با فرهنگ عفاف و حجاب مغایرت داشته باشد مانند (کتاب، فیلم، نشریات، تأتر و . . .)

– استفاده مناسب از لباس‌های اسلامی ـ ملی (حجاب و حجاب برتر) در فیلم‌های سینمایی و استفاده نکردن از این پوشش توسط شخصیت‌های منفی و منفور در فیلم‌ها

– تدوین قوانینی برای ممنوعیت عرضه لباس‌های دست دوم خارجی در کشور

– اهتمام برای اجرای مناسب‌تر مقررات در چیدمان آرایش / تزیین ویترین‌ها و استفاده از مانکن‌ها جهت حفظ حریم عفت عمومی

– به تصویر کشیدن زنان تحصیل کرده، ممتاز، متعهد و با حجاب در فیلم‌ها و مجموعه‌های هنری و پرهیز از نشان دادن آنان در نقش‌ها و شخصیت‌های عامه و کم‌سواد

– اطلاع‌رسانی مناسب و دقیق به خانواده‌ها در مورد علل آسیب‌های اجتماعی و انحرافات در خصوص زنان بی‌سرپرست، کودکان خیابانی، طلاق، اعتیاد، فرار دختران و نشان دادن عدم رعایت عفاف و حجاب در بروز این آسیب‌ها

– اتخاذ سیاست‌های انضباطی در خصوص بازیگران زن صدا و سیما و جلوگیری از تجلیل و تبلیغ چهره‌هایی که در مناظر اجتماعی و عمومی با ظاهر و پوشش بد حضور پیدا می‌کنند

– کنترل و نظارت جدی بر رعایت حدود و ضوابط قانونی عفاف در مجتمع‌های مسکونی، برج‌ها و شهرک‌ها از طریق مدیریت بر این گونه اماکن

– توقیف خودروهای دولتی‌ای که سرنشینان آن شئونات اسلامی را رعایت نمی‌کنند

– آموزش احکام شرعی عفاف و حجاب و برگزاری کلاس‌های دانش‌آفزایی برای والدین (خصوصا مادران) و توجیه آنها نسبت به رعایت حریم عفاف در خانه و محیط‌های اجتماعی از طریق انجمن اولیاء و مربیان

– آشنا نمودن خانواده‌ها و جوانان با اصول ازدواج آسان و تشکیل خانواده در سنین پایین‌تر با توجه به شرایط اقتصادی جامعه از طریق کتب درسی

– ممنوعیت ورود، تولید و عرضه مجسمه‌ها، عروسک‌ها، مانکن‌ها و تابلوهای مروج ضدعفاف نظیر نقاشی، فرش، روزنامه و . . .

– آشنا نمودن دانشجویان با شرایط ازدواج آسان و تشکیل خانواده مستقل و نیمه مستقل و کمک به انجام ازدواج‌های سالم دانشجویی

– تشویق و حمایت از (NGO) هایی که در خصوص ترویج فرهنگ عفاف فعالیت می‌نمایند

– مسدود کردن سایت‌های ضداخلاقی و ضدحجاب براساس مصوبات کمیته پنج نفره مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی

– استفاده نکردن از مربیان مرد برای خانم‌ها و مربیان زن برای آقایان.

– عدم ورود بانوان به سالن‌های ورزشی مختص آقایان و بالعکس تحت هر عنوان (تماشاگر و . . .).

– گسترش اماکن عمومی، پارک‌ها و مراکز ورزشی مناسب برای زنان و دختران جهت گذراندن اوقات فراغت و ایجاد فضاهای مناسب جهت برخورداری آنان از آزادی عمل در رعایت حجاب توسط سازمان‌ پارک‌ها.

– رعایت موازن شرعی در ساختن اماکن مسکونی از نظر در معرض دید نبودن ورودی خانه‌ها و دیده نشدن داخل خانه به هنگام باز شدن در

– اجرای کامل قانون انطباق امور پزشکی با موازین شرع مقدس اسلام و ابلاغ دستورالعمل‌های اجرایی جهت نگهداری از بیماران و همراهان در محیط‌های درمانی.

– حمایت از ایجاد تشکل‌های صنفی در خصوص زنان سرپرست خانواده جهت کارآفرینی، خودیاری و بهبود زندگی اقتصادی آنها و جلوگیری از بروز ناهنجاری‌های اخلاقی و فرهنگی در آنان

– برنامه‌ریزی مناسب برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب در مهدکودک‌ها و مراکز تحت پوشش سازمان بهزیستی و نظارت شایسته در جهت تحقق این امر

– نظارت و کنترل ویژه بر جشن‌ها، میهمانی‌های سفارتخانه‌ها و وابستگان خارجی و ایرانی که در آن شرکت می‌نمایند

– پیگیری حقوقی برای جلوگیری از فعالیت مراکز و شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان که در فضای ایران فعالیت می‌کنند

– شناسایی و برخورد با ایرانیان متخلفی که با فعالیت‌های ضداخلاقی خود در خارج از کشور حیثیت ملی ـ مذهبی کشور را مخدوش می‌نمایند

– ایجاد فضای مناسب برای کارکنان و برداشتن زمینه‌های اختلاط زن و مرد در محیط‌های کاری با توجه به فرهنگ عفاف و حجاب توسط کارفرمایان

– اصلاح قوانین مجازات مجرمین و باندهای اصلی گسترش فساد و فرهنگ ضدحجاب و ابتذال

– دقت در صدور مجوز سازمان‌های غیردولتی و نظارت مستمر بر فعالیت آنها با تأکید بر توسعه فرهنگ عفاف و حجاب

– رعایت موازین شرعی به لحاظ عدم دید داشتن ورودی خانه‌ها، درب ورودی خانه‌های آپارتمانی به گونه‌ای طراحی گردد که به هنگام باز شدن، محوطه داخلی خانه (اتاق‌های نشیمن و هال) در معرض دید نباشد

– اختصاص واحد مسکونی به ائمه جماعات و طلاب علوم دینی در مجتمع‌های بزرگ مسکونی ـ احداثی این وزارتخانه ـ به منظور ترویج معارف و فرهنگ اسلامی

– سیاستگزاری فرهنگی در مورد گروه‌های گردشگری اعزامی به مراکز گردشی خارجی به منظور صیانت از فرهنگ و هویت ایرانی ـ اسلامی

******************

با ملاحظه اسناد و مقرراتی از این دست، که تعداد آنها در سه سال اخیر به شکل قابل ملاحظه ای افزایش یافته است، به سادگی روشن می شود که چگونه نوبنیادگرایان با دستکاری مفهوم عفاف، به عنوان یک ارزش مورد پذیرش همگان، از آن برای اعمال قدرت سیاسی خود استفاده کرده اند. در این پروژه، حجاب که یک واجب فقهی با تعریف و حدودی مشخص است جای خود را به عفاف که امری اخلاقی با تعاریف مبهم و ناروشن و طبیعتا قابل تفسیر و جعل و وضع از سوی صاحبان قدرت سیاسی-مذهبی است می دهد. اگر حجاب و جداسازی جنسیتی، حضور زن در اجتماع را محدود می کند، نتیجه اجرای سیاستهای عفاف، جامعه ای تک جنسیتی است که زنان در آن دیده نمی شوند. تفکر “اندرونی- بیرونی”، در قالب زنانه –مردانه کردن تمامی فضاهای عمومی و حتی خصوصی، به وضع قانون می پردازد و به این ترتیب، در صورت نبود مقاومت اجتماعی متناسب، پس از یک قرن گذشتن از “پرده نشینی”، سیاستهای خانه نشین کردن زنان، پرده نشینی مدرن را با استفاده از “عفاف اجباری” بر آنان تحمیل خواهد کرد.

پانوشت ها:

۱.برای دیدن جزییات بیشتر درباره پروژه نوبینادگرایی نک بیانیه تحلیلی گروه میدان زنان به مناسبت دومین سالگرد، در این نشانی اینترنتی:
http://www.meydaan.net/Showarticle.aspx?arid=623

2. رساله وجوب نقاب، تالیف محمد صادق ارومی فخر الاسلام، ۱۲۹۰ ه ش، رسائل حجابیه، رسول جعفریان، انتشارات دلیل ما، قم، ۱۳۸۰، ص ۷۷

۳. عفت عصار، مادر بزرگ نویسنده، چند سال پیش از مرگ خود در ۱۳۷۸ خاطراتش را از نخستین مدارس دولتی دخترانه برای ضبط شدن روایت کرد.

۴. زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید، جلد دوم، بدرالملوک بامداد، تهران، ۱۳۴۸، ابن سینا ، ص

۵. رسائل حجابیه، همان ص ۱۰۴۹

۶. رسائل حجابیه، همان، ص ۱۱۰۸

۷.مرتضی مطهری، مساله حجاب، ص ۱۸۷، قابل دسترسی در این نشانی اینترنتی:

http://www.ghadeer.org/author/motahary/67/pages/fehrest.html

.8.Mir-Hosseini, Ziba, The Politics and Hermeneutics of Hijab in Iran: From Confinement to Choice, Muslim World Journal of Human Rights, Vol. 4, Issue 1, 2007, P.6

9. مساله حجاب، همان، ص ۲۵۸

۱۰. مساله حجاب، همان، ص ۲۰۹

۱۱. مساله حجاب، همان، ص ۱۸۴

۱۲.منظور از اسلامیزاسیون، سیاست تبدیل کردن فتاوای مشهور فقهی به قانون و سایر دستورات حکومتی لازم الاجرا و تحمیل آن به تمام جامعه با استفاده از قوه قهریه است.

۱۳. مساله حجاب، همان، ص ۶۰

۱۴. نرم افزار “برای ریحانه”، بانک نوار و نرم افزار عروج، سازمان تبلیغات اسلامی استان اصفهان

۱۵. از آن رو به سیاستهای مربوط به حجاب، سیاستهای یکسان سازی پوشش می گویم که عملا بعد از سال ۱۳۶۰، تقریبا دیگر هیچ زن بی حجابی با قی نماند و سیاستهای دولتی به جای اجبار حجاب بر اجبار در چگونگی حجاب و یکسان کردن پوشش زنان متمرکز شد.
۱۶. فرهنگ عفاف، خانواده و دولت، مسئولیتها و بایسته ها، بیانیه تحلیلی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان حوزه های علمیه خواهران-۱۳۸۶، قابل دسترسی در[ این نشانی اینترنتی->http://www.womenrc.com/fa/page.aspx?id=25&title=%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87%20%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C%20%D8%AF%D9%81%D8%AA%D8%B1%20%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA%20%D9%88%20%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D9%87%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AA%20%D8%B1%D9%88%D8%B2%20%D8%B2%D9%86%20%201386&mode=0&menu=34]:

17.قرائت انتقادی نظام آموزشی با رویکرد جنسیتی، بیانیه تحلیلی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان حوزه های علمیه خواهران، ۱۳۸۷، قابل دسترسی در [این نشانی اینترنتی->http://www.womenrc.com/fa/page.aspx?id=29&title=%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87%20%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C%20%D8%AF%D9%81%D8%AA%D8%B1%20%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA%20%D9%88%20%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA%20%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D9%87%20%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AA%20%D8%B1%D9%88%D8%B2%20%D8%B2%D9%86%20%D8%AA%D9%8A%D8%B1%20%D9%85%D8%A7%D9%87%201387&mode=0&menu=33]:

18. همان

۱۹. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره چگونگی اجرایی شدن این مصوبه در دستگاههای دولتی مختلف، رک:

http://www.meydaan.net/Showarticle.aspx?arid=621