ویروس اچ-آی-وی و بیماری ایدز را بهتر بشناسیم / شهلا عبقری

پرسش یکم: ویروس بیماری ایدز چه نوع ویروسی است؟

پاسخ: ویروس بیماری ایدز اچ-آی-وی (HIV=Human Immunodeficiency Virus) نامیده میشود. این ویروس از گروه ویروس Lentivirus, RNA است که در سال ۱۹۸۰ در انسان پیدا شد و شبیه ویروس اس-آی-وی
(Simian Immunodeficiency Viruses SIV) است که در شمپانزه ایجاد بیماری می کند.
در سال ۱۹۹۹ نقشه ژنتیکی SIV مشخص شد و معلوم شد که دقیقا شبیه ویروس اچ-آی-وی است. ویروس اچ-آی-وی دارای ۴ آنزیم برای رشد خود و دوگلیکوپروتیین شماره ۴۱ و ۱۲۰ برای چسبیدن به دیواره سلول برای ورود به سلول است.

پرسش دوم: چگونه انسان با این ویروس آلوده میشود؟

پاسخ: ویروس بیماری ایدز یا اچ-آی-وی جزو گروه ویروسهای بیماریهای عفونی-مقاربتی (Sexually Transmitted Disease – STD) است. این ویروس معمولا از طریق آمیزش جنسی منتقل میشود. علاوه بر آمیزش جنسی، سرایت از طریق تماس با خون آلوده از راه تزریق و یا از مادر به کودک در دوران بارداری، زایمان یا شیردهی نیز امکان پذیر است.

پرسش سوم: چگونه ویروس بیماری ایجاد می کند و علائم ان چیست؟

پاسخ: ویروس اچ-آی-وی پس از ورود به بدن عفونت حاد ایجاد میکند که ممکن است یک هفته پس از ورود ویروس پدیدار شود. علائم ان به سرماخوردگی شبیه است. این ویروس در هسته گلبول های سفید و تعدادی از سلول های دیگر بدن به صورت غیر فعال باقی میماند. ویروس در این شرایط صدمه ای به سلول نمی زند زیرا رشد نمی کند و به حالت مخفی است و با تقسیم سلولی نیز به سلول های نو منتقل میشود. وقتی ویروس وارد بدن می شود و تا وقتی که ازمایش خون برای تشخیص ویروس مثبت شود شش هفته طول میکشد و در این شش هفته به هیچ طریقی نمی توان تشخیص داد که شخص حامل ویروس است که می تواند منتقل شود. در خلال این شش هفته، پادتن یا انتی بادی در بدن برضد ویروس بوجود می اید و مقدارش به حدی میرسد که قابل تشخیص است. در تمام مدتی که ویروس بصورت خوابیده و مخفی است که ممکن است سالهای درازی نیز طول بکشد و هیچ علائمی نیز در شخص آلوده ندارد، تا زمانی که بر اثر پایین رفتن سیستم ایمنی، ویروس از حالت خوابیده بیدار شود و شروع به رشد کند و ایجاد بیماری ارک (AIDS Related Complex – ARC) و سپس ایدز (Acquired Immunodeficiency Syndrome – AIDS) کند.

در مرحله یکم که بیماری حاد بوجود می آید، معمولا کمتر سلول ها کشته میشوند و خصوصا سلول ویژه ای هم هست که مقاوم است و ویروس در ان رشد می کند واز سلول آزاد میشود. در این مرحله چون سیستم ایمنی بدن قوی است، آنتی بادی بر ضد ویروس تولید می شود، اما این آنتی بادی نمی تواند ویروس را بکشد و ویروس فرار می کند و در هسته سلولی مخفی میشود. علائم ویروس اچ-آی-وی در مرحله یکم، بیماری حاد کوتاه مدت، شبیه به علائم آنفلوآنزا است و شامل تب، تورم غدد لنفاوی، دردهای عضلانی، خارش پوست و گلو درد است. در این مرحله عفونت، میزان ویروس در خون، منی ، شیر مادر سایر مایعات بدن بالا است و احتمال سرایت زیاد بوده و بسیار مهم است که اقدامات پیشگیری کننده انجام شود.

مرحله دوم، مرحله ویروس خوابیده است که ممکن است سالها طول بکشد و بیدار شدن ویروس بستگی به سیستم ایمنی بدن و سلامت عمومی شخص دارد که در اشخاص مختلف فرق می کند. در این مرحله شخص علائمی ندارد اما ویروس در سلول های مقاوم فعال است و رشد می کند و در خون و منی و دیگر مایعات بدن وجود دارد و قابل انتقال است، البته از طریق بزاق دهن و عرق بدن تاکنون سرایت دیده نشده است .

مرحله سوم، زمانی است که ویروس بیدار میشود و در گلبولهای سفید رشد می کند و آنها را می کشد و به سیستم ایمنی بدن آسیب رسانیده و آن را برای مبارزه با عفونت و بیماری ضعیف میکند. یکی از علائم مهم در این دوران مبتلا شدن به بیماری های عفونی است و دلیلش این است که این ویروس گلبول های سفید را از بین میبرد و بیش از همه باعث کاهش تعداد مهمترین نوع گلبول سفید (CD4) که مشخصه مهمی برای توانایی مبارزه با عفونت است، میشود. این سلول ها هر چقدر کمتر باشند نشانه شدت بیماری است. در بیماران مبتلا به ایدز تعداد این سلول ها از حد معمول ۷۰۰ کاهش یافته و نهایتا به ۲۰۰ سلول در هر میلی متر مکعب میرسد. معمولا بیماران ایدز از عفونت های میکروبی که کشنده است، میمیرند.

پرسش چهارم: میزان ایدر در جهان و ایران و مرگ و میر آن چگونه است؟

پاسخ: در سال ۲۰۲۱ سازمان ملل متحد آمار افراد مبتلا به ویروس را ۳۷/۷ میلیون نفر در سراسر جهان تخمین زده است که ۱/۷ میلیون کودک کمتر از ۱۵ سال و ۳۶ میلیون بزرگسال هستند. آمار مرگ و میر از سال ۲۰۰۴ ( زمان شدت ایدز) تاکنون ۶۰% پایین آمده و در حال حاضر در سراسر جهان حدود ۶۸۰,۰۰۰ نفر در نتیجه ابتلا به بیماری های وابسته به ایدز سالانه از بین می روند. بیشترین افراد مبتلا به ایدز از کشوهای توسعه نیافته و در حال توسعه می باشند . ۵۳ درصد از مبتلایان به ایدز زنان و دختران هستند. بیماری ایدز و ویروس اچ-آی-وی بوسیله بسیاری از دانشمندان هنوز پاندمیک خوانده میشود ولی اخیرا به وسیله سازمان بهداشت اپیدمیک جهانی اعلام شده است.

در حال حاضر در ایران تخمین زده میشود که ۵۶ هزار نفر با ایدز زندگی می کنند و روند ابتلا به ایدز در ایران هنوز افزایشی است. ایران در ابتدای اپیدمی ایدز، همانند کرونا، به انکار ان پرداخت و بعد از سرایت از طریق بیماران هموفیلی فقط اعلام کردند که از بیماری خونی است و سپس نهایتا مجبور شدند قبول کنند که بیماری ایدز در ایران هست و اکنون آمار موردهای جدید نشان میدهد که از طریق آمیزش جنسی بیشترین است.

پرسش پنجم: پیشگیری و مداوا و واکسن چگونه است؟

پاسخ: روشهای پیشگیری عبارتند از:

۱ – تست اچ-آی-وی

۲ – استفاده از دارو

۳ – استفاده از کاندوم

۴ – استفاده سرنگ استریل شده برای تزریق

۵ – اموزش و فرهنگ سازی برای آمیزش جنسی سالم که باید از مدرسه و دبیرستان شروع شود. آموزش پیشگیری از ایدز میتواند شامل آموزش جنسی سالم و استفاده از کاندوم (اینکه کاندوم چقدر مهم است، در دسترس گذاشتن کاندوم و ایجاد فرهنگ استفاده از آن) باشد. در ایران با نادیده گرفتن اهمیت استفاده از کاندوم در پیشگیری از بیماری ایدز ، یک سال است که کاندوم از مراکز بهداشتی حذف شده و در تقویم نیز از میان روز های جهانی، روز جهانی ایدز حذف شده است!

۶ – آموزش استفاده از سرنگ استریل شده برای معتادان

روشهای مداوا:

داروی های خوبی وجود دارد که می تواند جلوی رشد ویروس را بگیرد ولی هنوز دارویی کشف نشده که بتواند ویروس را ازبین ببرد. داروهای موجود می توانند زمان بیدارشدن ویروس را به عقب بیاندازند و به عمر بیمار بیفزایند. این داروها معمولا به صورت قرص است و کمپانی جانسون و جانسون از آمریکا داروی جدید تزریقی درست کرده که می توان ماهانه تزریق کرد. این دارو از ترکیب دو دارو درست شده است و قیمت ان بسیار بالا است.

واکسن و واکسیناسیون برای ویروس ایدز:

جانسون و جانسون و بسیاری از کمپانی ها تلاش می کنند که واکسن بسازند. اما واکسن های ساخته شده تاکنون بسیار موثر نبوده اند وهنوز واکسن موثر و مطمئن وجود ندارد اما دانشمندان و کمپانی های دارویی همچنان برای ساختن واکسنی موثر تلاش می کنند.

پرسش ششم: اثر ویروس کووید در بیماران ایدز و اچ-آی-وی چگونه است؟

پاسخ: تحقیقات نشان داده که مبتلایان به ایدز ریسک بالایی برای ابتلا به بیماری کووید دارند و آمار مرگ نیز در این گروه بالاتر است. البته بستگی به تعداد سلول های CD4 نیز دارد و مرگ و میر در بیمارانی که در مرحله پیش از ایدز هستند کمتر است. در افراد اچ-آی-وی مثبت ریسک بالا نیست . پیش بینی می شود که کم شدن روابط اجتماعی در شرایط کویدی بتواند آمار موردهای جدید ایدز را پایین آورد.