بازآفرینی تابلوی آفرین ساجدی از سوی گلبرگ توکلیان
None
تابلوی «رنگ صورتی مقدس» از آفرین ساجدی (راست) در کنار بازآفرینی گلبرک توکلیان
در مذمت ویروس کرونا که در حال حاضر جهان را به آشوب کشیده، کتابها میتوان نوشت. این توده اسیدی – پروتئینی مرگبار ولی تا کنون دستکم یک فایده داشته است: این که برخی از موزههای جهان درهای غرفههای مجازی خود را گشودهاند و گنجینههای هنری نهفته در آنها را به رایگان به نمایش گذاشتهاند. شماری از این کاخهای فرهنگی، گامی فراتر از این هم برداشتهاند و کفپی، تقلید یا بازاجرای تابلوهای هنرمندان پرآوازه جهان را، البته تحت شرایط خاصی، مجاز دانستهاند و حتی برای آن تبلیغ میکنند.
موزه گتی لسآنجلس یکی از این مراکز هنری است که اواخر ماه مارس امسال در شبکههای مجازی، جهانیان را مخاطب قرار داد و اعلام کرد: «ما شما را به چالش میکشیم که یک اثر هنری موجود در گالریهای ما را با اشیاء (و اعضای) خانواده خود بازآفرینی کنید و عکس آن را با ما به اشتراک بگذارید.» تنها شرط شرکت در این چالش خلاقانه، ناظر بر تعداد اشیاء مورد مصرف در بازآفرینی اثر بود که نمیبایست از سه شیء موجود در خانه تجاوز کند. ژانر کار هم از پیش تعیین نشده بود. اصل اثر میتوانست نقاشی، عکس، مجسمه یا سایر گونههای هنری باشد.
سگ و گربه در کنار وسایل فنی
پس از انتشار فراخوان چالش گتی، سیل محصولات بازآفرینی شده از روی کارهای هنرمندانی چون داوینچی (مونالیزا)، فریدا کالو (کالو با ۴ طوطی)، سزان، ون گوگ، ورمایر، پیکاسو (زن و یک کلاه با ماهی)، گویا (ساتورن فرزندش را میبلعد) و بسیاری دیگر از هنرمندان نامآشنای جهان، به سوی حسابهای اینستاگرام، توییتر و فیسبوک موزه گتی سرازیر شد.
اگر بتوان وجوه مشترکی میان بازآفرینیهای بیشمار داوطلبان تبیین کرد، شاید بتوان با کمی اغماض، تابلوهای طبیعت بیجان نقاشان مختلف از دورههای گوناگون را در صدر فهرست قرار داد که الهامبخش بسیاری از هنرورزان حرفهای و غیرحرفهای شرکتکننده در چالش بودند. بازآفرینی تصاویر شخصیتهای مذهبی و هنری نیز یکی از گزینشهای اصلی چالشگران بود. افزون بر این، تعداد چشمگیری از داوطلبان آثاری را انتخاب کردهاند که حیوان(های) خانگی هم بتوانند به نوعی در بازآفرینی تابلو – جدا از حضور یا عدم حضور آنها در کارهای اصلی – نقش بازی کنند. از این رو شمار زیادی از تولیدات هنری، با همراهی جانورانی چون سگ، گربه، ماهی، مرغ و خروس، تهیه شده است. اسباب بازیهای گوناگون، به ویژه در کارهایی که کودکان در آن حضور داشتهاند، همچنین وسایل فنی قدیمی و مدرن، نیز از اشیای مورد استفاده چالشگران بوده است.
هنر در قرنطینه
کارزار بازآفرینی آثار هنرمندان نامآشنا، هر چند در شبکههای اجتماعی به عنوان «چالش موزه گتی» معروف شده است، ولی مبتکر اصلی آن موزه ریجکس آمستردام بوده است که با بازکردن یک حساب کاربری در اینستاگرام خود در ماه فوریه با عنوان «میان هنر و قرنطینه»، از همگان دعوت کرد تا روزهای انزوا و گوشهنشینی اجباری خود را به دورهای خاطرهانگیز بدل کنند و با استفاده از اشیاء ساده، هنر فاخر موزهای را به روزمرگی مدرن پیوند بزنند. در آن بیانیه، داشتن تخیّل قوی و پربار به عنوان یکی از شرایط تعیینکننده شرکت در چالش مطرح شده است. قرار است همه کارهایی که در بازتولید آثار، بهگونهای چشمگیر مبتکرانه جلوه میکند، در بانک عکس موزههای یادشده آرشیو شوند.
سویه ایرانی چالش
گلبرگ توکلیان، هنرمند گرافیککار ساکن کلن، از اندک ایرانیتبارانی است که بفعد دیگری به چالش گتی بخشیده است و آن را از حیطه جغرافیایی غرب، به حوزه کشورهای شرق کشانده و اثری از یک نقاش ایرانی را سرچشمه تخیل خود قرار داده است: «رنگ صورتی مقدس» از آفرین ساجدی. این طراح موفق که از فراخوان گتی از طریق اینستاگرام باخبر شده است، در پاسخ به این که «آیا تاکید بر نگاه شرقی در گزینش او نقشی بازی کرده است یا نه»، میگوید: «من با این که در کارهای خودم، به موضوع پیوند فرهنگ سنتی ایرانی با شیوههای زندگی مدرن آلمانی میپردازم، ولی در این مورد خاص، این نکته برایم موضوع محوری نبوده است. بهخصوص که آثار آفرین ساجدی، اصولا ماهیتی بومی ندارد. من در شبکههای اجتماعی عمدتا کارهای هنرمندان ایرانی را دنبال میکنم. وقتی به کارهای ساجدی رسیدم، مکث کردم و نتوانستم از کنار طیف رنگهای گویایی که در تابلوی ‘رنگ صورتی مقدس’ بهکار برده، رد شوم.»
آفرین ساجدی نه تنها در ایران، بلکه در گستره هنر جهان نیز نامی آشنا است. در اغلب کارهای او، چهره یک زن در مرکز تابلو قرار دارد که گاه با چشمانی باز و نمناک به تماشاگر مینگرد و گاه آگاهانه آنها را بسته است و دنیای درون خود را از راه حالت چهره، لبها و گونههایی که با رنگهای مختلف آرایش٬ شدهاند، به نمایش میگذارد. چهره زنها اغلب رنگپریده، فاقد شادابی، و در عین سردی، ظریف و آسیبپذیر جلوه میکنند. به گفته گلبرگ توکلیان، ریزهکاریهایی که ساجدی در رنگگذاری، انتخاب طیف رنگهای پوست صورت و نسبت آنها با یکدیگر رعایت میکند، او را در ردیف یکی از تکنیکیترین نقاشان معاصر قرار میدهد.
چالشهای واقعی
توکلیان در بازآفرینی «رنگ صورتی مقدس» از جمله از لوازم آرایشی که در خانه داشته – یکی از شرایط شرکت در چالش – استفاده کرده است که از هر نظر نسبت به طیف گسترده رنگهای نقاشی و قابلیت ترکیب و درهمآمیختگی آنها، از ظرفیت محدودی برخوردارند. این امر، تنها چالشی نبوده که توکلیان در بازآفرینی «رنگ صورتی مقدس» با آن روبهرو بوده است؛ تفاوت زمینه (تفن) رنگ و جنس پوست این هنرورز پیگیر نیز با زن تابلو ساجدی، همچنین شکل لبها و پلکهای او، یکی دیگر از سدهای سرف راه بازآفرینی بوده است. او در این رابطه میگوید: «برای از میان برداشتن این مانع میبایست گروه رنگی خودم را که متوسط است، به عاجی٬ که تفن زن تابلو است، تغییر میدادم تا حالت زمینیف پوست من با حالت آسمانیف او در تضاد قرار نگیرد و تقدسف رنگ صورتی که مورد توجه نقاش بوده، منتقل شود. البته معلوم است که در نامگذاری این کار، طنز بهکار برده شده.»
در بازآفرینی گلبرگ توکلیان، یک «فریزبی» صورتیرنگ (بشقابپرنده بازی)، قدوسیت تابلو را به نمایش میگذارد. و دو شیء دیگری که موافق با شرایط چالش گتی مورد استفاده قرار گرفتهاند، کدامها هستند؟ «یک پرده مخمل و یک تیشرت کهنه سفید که گوشه انباری در انتظارف روز مبادا بودند که یک جوری بهکار گرفته شوند!»، کاربفردی بس خلاقانه و متناسب یافتهاند.
ایرانیّت پررنگ
توکلیان که خود تا کنون در چندین نمایشگاه فردی و جمعی در آلمان و اتریش شرکت داشته است، دلیل دیگری هم برای انتخاب تابلو «رنگ صورتی مقدس» ساجدی مطرح میکند: «برای من به عنوان یک هنرمند ایرانیتبار، البته که ملیّت خانم ساجدی یکی دیگر از دلایلی بود که اثر او را برای بازآفرینی برگزیدم. این انتخاب همچنین تجلیلی است از تلاش او.»
آفرین ساجدی متولد سال ۱۳۵۸ در شیراز است. او در رشته گرافیک تحصیل کرده است و تا کنون در بخشهای تصویرگری و انیمیشن کار کرده است. از نمایشگاههای جدید او، میتوان به نمایشگاه انفرادی ناپیدا (تهران- ۱۳۹۴) و قویتر در گالری اعتماد (تهران- ۱۳۹۷)، و همچنین نمایشگاه انفرادی سرزمین مادرانگی در گالری دروتی سیرکس (لندن- ۱۳۹۷) اشاره کرد.