گزارشی از بیست و چهارمین کنفرانس بین المللی بنیاد پژوهش‌های زنان ایران(بخش ۱)

بخش بعدی برنامه با سخنرانی سوزانه بئر از برلین ادامه پیدا کرد. او از سال ۲۰۱۱ قاضی “سنای اول” دیوان عالی نظارت بر قانون اساسی آلمان در کارلسروهه، استاد رشته‌های حقوق مدنی و پژوهش‌های جنسیتی در دانشکده‌ی حقوق دانشگاه هومبولت برلین، استاد رشته‌ی حقوق بین‌الملل در دانشکده‌ی حقوق میشیگان امریکا و استاد میهمان ” دانشگاه اروپای مرکزی CEU” در بوداپست است.

سوزانه بئر در مورد قوانین و وضعیت حقوق زنان صحبت کرد. او گفت به عنوان حقوقدان سعی می‌کند در حوزه‌ی سیاست دخالت نکند، ولی در حوزه‌ی کاری خود از آزادی، برابری و عزت انسانی دفاع می‌کند. در ادامه‌ی صحبت‌هایش به بحث آزادی در قانون اساسی آلمان پرداخت و تاکید کرد که آزادی دینی امر مهمی‌ست. به همین دلیل در بخش پرسش و پاسخ ادامه داد: ما نمی‌توانیم بحث حجاب را منع کنیم، گرچه در تظاهرات پوشش کامل چهره را به خاطر در نظر گرفتن امنیت عمومی منع کرده‌ایم، ولی برقه هنوز در حال بررسی‌ست.

بئر معتقد بود که باید مسائل را ببینیم و توضیح بدهیم و سپس راه حلی برایشان پیدا کنیم و اگر آزادی دینی فضاهایی متضاد بین مردم ایجاد ‌کند، باید به بحث و گفت و گو پرداخت تا بین حقوق بشر و حقوق مذهبی مردم بالانس ایجاد گردد و یا راه‌حلی پیدا شود که به حوزه‌ی کاری من مربوط نمی‌شود.

پس از آن اعلام شد، ساغر غیاثی، برنده ی ۲۰۱۳ جایزه‌ی حامد شهیدیان است که در زمینه‌ی پژوهش‌های فمینسیم انتقادی “نقد و بررسی اثرات متقابل بین ناسیونالیسم و فمینیسم در ایران مدرن” فعالیت کرده است. این جایزه توسط نسیم اعلائی (خواهرزاده‌ی حامد شهیدیان) به او اعطاء شد.

پس از استراحتی که داده شد، سخنران میهمان، امل رمسیس از مصر که به علت جو سیاسی موجود و بحرانی بودن شرایط کشورش و تظاهراتی که در آستانه‌ی برگزاری بود، موفق به شرکت در کنفرانس نشده بود، از طریق اسکایپ به طرح نظرات خود و پاسخ به پرسش‌های شرکت کنندگان در برنامه پرداخت.

امل رمسیس به انقلاب مصر در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ اشاره کرد که زنان برای اولین بار برابری زن و مرد را احساس ‌کردند و این مهم در آثار فیلمسازان کشور دیده می‌شود که نقد زنان را به سیستم حاکم انعکاس می‌دهد و آلترناتیوهایی را مطرح می‌کند. او معتقد بود که فیلمسازان زن هر چیزی که در مقابل خلاقیت‌شان بوده را شکسته‌اند، در حالی که قانون و سنت چنین حقی را برای آنان قائل نیست. او در ادامه‌ی صحبت‌های خود وضعیت سیاسی و بحران‌های موجود را توضیح داد، اینکه چگونه ارتش با حمایت اخوان المسلمین و امریکا به معترضین حمله کرده‌ و صدها فعال سیاسی و خصوصا زنان و حتی کودکان زیر ۱۳ سال کشته و ناپدید شده یا مورد خشونت‌های هولناک و جنسی قرار گرفته‌اند، ولی منافع امریکا و اسرائیل به جای خود باقی‌ست و در این میان اقتصاد مصر به سرازیری می‌رود.

رمسیس در طی صحبت‌هایش به نقش رسانه های غربی اشاره کرد که در پوشش های خبری شان واقعیت موجود در کشور مصر را بازتاب نمی‌دهند و او از آن به عنهوان سوء استفاده‌ی اطلاعاتی نام برد. او به تظاهرات بزرگ ۳۰ ژوئن اشاره کرد که حتی مناطق روستایی در آن شرکت داشتند که علیه مورسی و اخوان المسلمین بود و این خود دورنمای تغییر برای کشور می‌تواند باشد. او به ۳۸ درصد رای زنان اشاره کرد که نکته‌ی مهمی در موفقیت انقلاب بود و رفته رفته بر آگاهی‌شان برای حقوق برابر با مردان افزوده می‌شود.

بخش بعدی برنامه به فیلمی از بنیانگذاران نشریه ی “نیمه دیگر” به منظور مراسم بزرگداشت زنان برگزیده‌ی سال اختصاص داده شد. آنها از مراحل شکل‌گیری نشریه و همکاری صمیمانه‌شان گفتند، این که علی‌رغم داشتن اختلاف‌نظرها توانستند در کنار هم باشند و کار نشریه را پیش ببرند. نشریه‌ی “نیمه دیگر” با تکیه بر حقوق و توانایی‌های زنان، سعی در به چالش کشیدن فرهنگ زن ستیزانه ای داشت که معتقد بودند زنان نمی‌توانند نویسندگان، شاعران و هنرمندان و … خوبی باشند. در این نشریه به معرفی زنانی پرداخته شد که با فعالیت‌ها و آثارشان فرهنگ مردسالار را نقد می‌کردند.

سپس حسین باقرزاده شعری را که در نقد فرهنگ مردسالار سروده بود، قرائت کرد.

پس از آن میزگردی با موضوع “پیکر زن و حجاب در جوامع اسلامی” تشکیل شد که سیران آتش از برلین، شهلا شفیق از فرانسه، صدیقه وسمقی از سوئد به عنوان سخنرانان میزگرد و چیلر فیرتینا از شهر کلن به عنوان گرداننده‌ی برنامه حضور داشتند.

صدیقه وسمقی به عنوان شاعر، نویسنده و اسلام پژوه نظرات خود حول محور حجاب راارائه داد و معتقد بود که در آیات قرآن هیچ اشاره‌ای به حجاب نشده است و مفسرین این آیات را به شکل‌های مختلف تفسیر کرده‌اند؛ در حالی که حتی در قرون اولیه پس از اسلام چنین تفاسیری از حجاب وجود نداشت. این که چرا به مرور زمان این فشار روی زنان در جوامع اسلامی افزایش پیدا کرد را موضوعی قابل تحقیق می‌دانست. او در بخش پرسش و پاسخ‌ها، به تابوها در فکر مردم اشاره کرد که باید آنها را شکست و تاکید کرد من یک اکتیویست نیستم که چنین کاری بکنم و اگر اکنون بدون روسری اینجا می‌نشستم، کسی به عنوان اسلام پژوه به من نگاه نمی‌کرد. سپس ادامه داد: زمانی که لایحه‌ی حمایت از خانواده را به مجلس جهت تصویب برده بودند و در آن چندهمسری حق قانونی مردها شناخته می شد، من با روش خودم اثبات کردم استدلال آنها غلط است و سوءاستفاده کرده‌اند. با چنین شیوه‌ای توانستیم جلوی چندهمسری را بگیریم.

شهلا شفیق، نویسنده و پژوهشگر، معتقد بود که حجاب ادامه‌ی نظم جنسیتی‌ست و در سلسله مراتب جنسیتی حفظ می شود و این سلسله مراتب در خدمت قدرت است. اسلام وقتی تبدیل به قانون شود، حجاب اجباری می گردد، بنابراین، این مسئله ای صد در صد سیاسی‌ست که تنها راه حل جدا کردن دین از سیاست است. چرا حجاب مختص زن است؟ این سئوال کلیدی ست، ما با یک پدیده جدیدی به نام حجاب انتخابی مواجه هستیم که توسط تحصیلکرده‌ها و … حتی بخشی از جامعه شناسان این حجاب را نوین می دانند و از حجاب سنتی جدایش می کنند. آیا انتخاب به معنی این است که حجاب دیگر آن معنی قبلی را ندارد؟ ما به ناگزیر باید به آن جواب دهیم. او تاکید کرد که در ایران حتی یک قدم در حوزه‌ی حقوق زنان برداشته نشده است، وقتی سن ازدواج قبل از انقلاب ۱۸ سال بوده و پس از انقلاب به سن تکلیف پسرفت کرده و بعد با مبارزاتی به سن ۱۳ رسیده، دیگر دستاورد محسوب نمی‌شود، مشکل این است که ما با این روش تاریخ را حذف می‌کنیم. در این میان صدیقه وسمقی نیز تصدیق کرد، مذهب و دولت باید از هم جدا باشند.

سیران آتش، زن ترک تبار آلمانی که خود را مسلمان هم می دانست، در بخش زیادی از بحث فوق با شهلا شفیق هم نظر بود و معتقد بود وقتی فرد با دیدگاه مذهبی آموزش می‌بیند، نمی‌تواند انتخاب دیگری جز حجاب برای زن داشته باشد.

بخش پایانی با برنامه‌ی هنری به پایان رسید. تریکلا از کلن با تکنوازی گیتار، راشا از کلن، رقص عربی، سیما خالقی از کلن، موسیقی آذربایجانی و مریم ارونقی از ایران با پیانو هنرنمایی کردند.