دویچه وله
“حجاب” و “نقش و جایگاه زنان در بهار عربی” از موضوع‌های بحث‌برانگیز روز نخست کنفرانس امسال بنیاد پژوهش‌های زنان در شهر کلن بود. امل رمسیس، حقوقدان و فیلم‌ساز مصری، از طریق اسکایپ در این کنفرانس شرکت کرد.
بیست و چهارمین دوره‌ی کنفرانس بنیاد پژوهش‌های زنان با عنوان “زن، تن و اختیار” روز ۲۶ ژوئیه (۵ تیر) در دانشگاه شهر کلن آلمان، با خوش‌آمد‌گویی گروه ۱۳ نفره‌ی “تدارک کنفرانس” آغاز شد و با سخنرانی سوزانه بِئر، یکی از قضات دیوان عالی نظارت بر قانون اساسی آلمان، ادامه یافت.
جنبش‌های مدنی حق‌طلب
سوزانه بِئر که خود از جمله کنشگران زنان در دهه‌ی سال‌های ۱۹۸۰ بوده است، ابتدا به توضیح چگونگی بررسی حقوق اقلیت‌ها از نظر حقوق‌دانان این دیوان عالی پرداخت و گفت که واژه‌های مندرج در قانون اساسی، راهنمای قضاوت قاضی‌های این بالاترین مرجع حقوقی آلمان است و نه “تعریف‌های شخصی، فلسفی یا شاعرانه از این و آن حق”. او به ویژه بر نقش و جایگاه جنبش‌های مدنی برای کنترل سیاست و احقاق حقوق اقلیت‌ها در یک جامعه‌ی دموکراتیک تاکید کرد و سپس به پاسخ به پرسش‌های شرکت‌کنندگان در زمینه‌ی قوانین تبعیض‌آمیز آلمان در مورد زنان مهاجر پرداخت. در این رابطه آگاهی و احاطه‌ی زنان پرسش‌کننده بر قوانین آلمان، بیش‌تر جلب توجه می‌کرد تا پاسخ‌های سنجیده‌ی این قاضی عالی‌رتبه که همگی در چارچوب قوانین و با استناد به مواد قانونی عنوان می‌شد.
حضور از طریق اسکایپ
سخنرانی امل رمسیس، حقوقدان و فیلم‌ساز مصری، در باره‌ی “نقش زنان در بهار عربی” از طریق اسکایپ به آگاهی حاضران در کنفرانس رسید. رمسیس برای شرکت در تظاهرات تعیین‌کننده‌ی روز جمعه (۲۶ ژوئیه) که با فراخوان ارتش، در حمایت از دولت موقت و ارتش مصر و در مخالفت با محمد مرسی و اخوان‌المسلمین صورت گرفت، از حضور در کنفرانس پوزش خواسته بود. او پس از شرح گوشه‌ای از فعالیت زنان در تظاهرات ضد رژیم مبارک گفت: «بزرگ‌ترین تظاهرات زنان در تاریخ مصر، روز ۲۰ دسامبر صورت گرفت. این تظاهرات علیه دار و دسته‌ی ارتش و اتحاد آنان با اخوان‌المسلمین بود که شروع کرده بودند در تظاهرات گوناگون به زنان حمله کردن. آن‌ها این خشونت وحشیانه علیه زنان را در فیلم‌ها نشان می‌دادند تا مانع شرکت آنان در انقلاب بشوند. پاسخ زنان شرکت میلیونی در تظاهرات بود و این پیام را داشت که “بدون زنان، انقلابی در کار نیست و ما با انقلاب به حکومت نظامی شما پایان خواهیم داد”.»
«تجاوز به زنان، کار اخوان‌المسلمین»
امل رمسیس هم‌چنین گفت که تجاوزها و آزارهای جنسی علیه زنان در تظاهرات، سازمان‌یافته و از سوی گروه‌های مزدور اخوان‌المسلمین صورت می‌گیرد. این موضوع و نیز توضیح درباره‌ی تلاش برای یافتن راه یگانه‌ی مصر در جهت دستیابی به دموکراسی و حقوق زنان، از جمله مسایلی بود که در پرسش و پاسخ میان شرکت‌کنندگان و امل رمسیس نیز مطرح شد. این گفت‌وگوی زنده که بیش از نیم ساعت به طول انجامید، از سوی هایده درآگاهی به زبان انگلیسی صورت گرفت و مترجمان فارسی و آلمانی زبان، به‌طور هم‌زمان آن را به این زبان‌ها بر‌گرداندند.
دانشجویان آلمانی در مراسم برگزاری کنفرانس در دانشگاه کلن
غیبت فمینیست آلمانی
آلیس شوارتسر، یکی از سرشناس‌ترین فمینیست‌های آلمانی، که قرار بود به عنوان سخنران اصلی میزگرد بعد از ظهر روز جمعه شرکت کند، با ارسال ایمیلی به “گروه تدارک” در روز ۲۲ ژوییه، از شرکت در آن به دلیل “جابه‌جایی زمان سخنرانی وی” پوزش خواست. این بحث گروهی، با عنوان “پیکر زن و حجاب در جوامع اسلامی” با شرکت شهلا شفیق، جامعه‌شناس (پاریس)، صدیقه وسمقی، اسلام‌شناس (اپسالا) و سیران آتش، وکیل ترک‌تبار (برلین) برگزار شد. این برنامه را چیلر فیرتینا، روزنامه‌نگار آلمانی ترک‌تبار، اداره می‌کرد.
پوشش اسلامی؛ یک پدیده‌ی تجربی
صدیقه وسمقی، شاعر، نویسنده و اسلام پژوه که سه سال در حوزه‌ی “مدرسه عالی شهید مطهری” به تحصیل علوم اسلامی پرداخته و مدرک دکترای خود را در رشته‌ی فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشکده‌ی الهیات دانشگاه تهران کسب کرده است، در مورد حجاب و پوشش اسلامی گفت که لباس یک پدیده‌ی تجربی، ساخته‌ی دست و ذهن انسان است و اسلام با پدیده‌ی لباس و پوشش، چه در رابطه با زن و چه مرد، برخورد افراطی نداشته است. او گفت: «اسلام استفاده از پوشش را پسندیده دانسته است. زنان در صدر اسلام در رابطه با حجاب و لباس تحت فشار نبوده‌اند.»
این عضو پیشین هیئت علمی دانشگاه تهران و نویسنده‌ی کتاب‌هایی مانند “زن، فقه، اسلام”، “چند همسری و اسلام ” و “ازدواج موقت در اسلام و همزیستی بدون ازدواج در غرب” می‌گوید: «نگاه زن مسلمان نسبت به پوشش باید تعدیل شود. زنان با تولید دانش دینی، می‌توانند قرائت سنتی از دین و شریعت را به ویژه در ارتباط با زن تصحیح کنند. تصحیح این قرائت پیامدهای مثبت فراوانی دارد که می‌تواند زندگی زن مسلمان را در جوامع اسلامی و غیر آن راحت و آسان سازد.» او معتقد است که استفاده از بدن در اعتراضات اجتماعی از سوی زنان، “سوء استفاده زنان از بدن خویش است”.
شهلا شفیق، پژوهشگر، از سخنرانان کنفرانس بنیاد پژوهش‌های زنان در کلن
پدیده‌ی “نو پدرسالاری”
شهلا شفیق در رابطه با موضوع میزگرد ابتدا تاکید کرد که امروزه نمی‌توان حجاب اسلامی را بدون در نظر گرفتن رشد و توسعه‌ی اسلامیسم به مثابه ایدئولوژی و برنامه‌ی سیاسی، مورد بررسی قرار داد. او حجاب را نماد سلسله مراتب جنسیتی خواند و با توجه به شرکت گسترده‌ی زنان در امور اجتماعی و اقتصادی گفت: «اسلام‌گرایان، آن‌جا که می‌خواهند زنانی را که موقعیت‌شان تحول یافته بسیج کنند، استراتژی تازه‌ای را برگزیده‌اند که می‌توان آن را “نو پدرسالاری” نامید. در این استراتژی، زنان به خانه‌ها فرا خوانده نمی‌شوند. برعکس تشویق می‌شوند تا در فضای اجتماعی مشارکت جویند. اما در چهارچوب قانون و قاعده‌ها و معیارهایی که در تطابق با فرهنگ حاکم بر قوانین شریعت است تا ماهیت پدرسالار نهاد خانواده حفظ شود.»
این نویسنده که پژوهش‌های خود را در زمینه‌ی اسلام سیاسی و حجاب از جمله در کتاب “اسلام سیاسی، جنس و جنسیت در پرتو تجربه ایران” مطرح کرده، در رابطه با بررسی مسئله‌ی حجاب، ارزیابی آن را به مثابه نماد فرهنگی ـ سیاسی نظمی مردسالار (که امری لازم است)، کافی برای توضیح ” اشکال تازه‌ی بازگشت حجاب” نمی‌داند. او می‌گوید: «ما با شرایطی مواجهیم که در آن تعدادی از زنان جوان و نوجوان، حجاب را برمی‌گزینند و از آن به مثابه انتخاب شخصی دفاع می‌کنند. پس اگر بخواهیم با پیشروی فرهنگ نو پدرسالاری مواجهه‌ای شایسته داشته باشیم، به ناگزیر می‌باید بر معنی ” انتخاب” حجاب از سوی این زنان تامل کنیم.»
به نظر این پژوهشگر، نقد پدیده‌ی حجاب را باید از زاویه‌ی مناسبات جنسیتی بررسی کرد: «چرا که حجاب، به عنوان نماد هویت اسلامی، تنها به زنان اختصاص می‌یابد.»
سیران آتش، ضمن تایید برخی از دیدگاه‌های شهلا شفیق یادآور شد که به حق اختیار زنان محجبه احترام می‌گذارد و برای احقاق حقوق آنان نیز مبارزه می‌کند، ولی هم‌زمان از ابراز مخالفت با حجاب اجباری دست نخواهد کشید.
پس از این میزگرد، که با طرح پرسش‌ها و پاسخ‌های شرکت‌کنندگان آن به پایان رسید، برنامه‌ی هنری کنفرانس آغاز شد. تک‌نوازی گیتار، رقص عربی، موسیقی آذربایجانی و آواز و تک‌نوازی پیانو از جمله بخش‌های این برنامه بود.
روز دوم (۲۷ ژوئن)، کنسرت دریا دادور، خواننده‌ی نام‌آشنای ساکن فرانسه، با گروه خود جسی دسموند (پیانو)، لیلا رنو (کنترباس) و سوزان مک‌کارتی (فلوت) بخش اصلی برنامه‌ی هنری این گردهم‌آیی سالانه است.
بیست و چهارمین دوره‌ی کنفرانس بنیاد پژوهش‌های زنان روز یک‌شنبه (۲۸ ژوئیه / ۶ مرداد) به پایان می‌رسد.