نه بدون زنان، که با زنان و برای زنان / میترا شجاعی

دویچه وله» وجود دهها زندانی زن در ایران، خروج اجباری چندین فعال زن از کشور، صدور احکام سنگین وثیقه و حبس برای عده‌‌ای دیگر و ممنوع‌الخروج کردن برخی از زنان، هشت مارس امسال را متفاوت از قبل کرده است. تفاوت در چیست؟

شیوا نظرآهاری، بهاره هدایت، مهسا جزینی، سمیه مومنی، بدرالسادات مفیدی، عاطفه نبوی، شبنم مددزاده، مهدیه گلرو، لیلی فرهادپور، زهره تنکابنی، آذر منصوری، مریم ضیاء، هنگامه شهیدی، نعیمه دوستدار، صفورا تفنگچی‌ها، بنفشه دارالشفایی، جمیله دارالشفایی، توران کبیری، تارا سپهری‌فر، نوشین جعفری، زینب کاظم‌خواه، نازنین فرزان جو، حمیده قاسمی، سعیده میرزایی، ماه‌فرید منصوریان، پروین کهزادی، ملودی محمودی زنگنه، الهام احسنی، مریم کریمی، سحر قاسمی‌نژاد، گلناز توسلی، نیلوفر هاشمی، نفیسه اصغری، نگین درخشان، مهرانه آتشی، سمیه عالمی، فرزانه زینالی، زهرا جباری، کبری زاغه‌دوست، نغمه قانونی، ترانه قانونی، ماریا جعفری، رومینا ذبیحیان، لیلا کعبی و زینب کاظم خواه زنانی هستند که نامشان به عنوان بازداشتی‌های پس از انتخابات رسما اعلام شده است.

این فهرست طبعا نام کسانی را که سابقه فعالیت اجتماعی نداشته و یا کمتر شناخته شده‌اند در بر نمی‌گیرد. به عبارت دیگر اینها کسانی هستند که با عنوان فعالان زنان شناخته شده‌اند.

منصوره شجاعی، مریم قنبری، پروین فهیمی، سمیه رشیدی و پریسا کاکایی نیز جزو بازداشت‌شدگانی هستند که با قرار وثیقه و به طور مشروط آزاد شده‌اند.

شادی صدر، آسیه امینی، پروین اردلان، محبوبه عباسقلی‌زاده، مریم میرزا و آیدا سعادت نیز از جمله زنان فعالی هستند که پس از انتخابات مجبور به ترک ایران شده‌اند.

در کشوری که سابقه فعالیت سازمان‌یافته، هدفمند و مطالبه‌محور زنان در آن بیش از ده سال نیست، حذف این مجموعۀ حدوداً شصت نفره، از نام کسانی که حداقل در طی این ۱۰ سال مراسم روز جهانی زن را برگزار می‌کرده‌اند، شاید دیگر جای زیادی برای پرسش از چگونگی مراسم هشت مارس باقی نگذارد. اما گویا اینگونه نیست.

مرضیه مرتاضی لنگرودی می‌گوید برگزاری مراسم هشت مارس در سی سال گذشته خودآگاهی جنسیتی زنان را بالا برده است.

مرضیه مرتاضی لنگرودی یکی از فعالان زن خارج از فهرست‌های بالاست. او معتقد است تنها تفاوتی که هشت مارس امسال با سال‌های قبل دارد، شاید در این باشد که امکان تجمع خیابانی وجود ندارد. او بلافاصله تاکید می‌کند که این ممنوعیت البته چیز جدیدی نیست. خانم مرتاضی می‌گوید: «ما چند سال است که نمی‏توانیم سنت هرساله‏ی این که زن‏ها در روز هشت مارس، در شکل تظاهرات و تجمعات خیابانی بیرون بیایند را اجرا کنیم. ولی واقعیت این است که وقتی تجمعات خیابانی تنها راه‏حل برای بیان خواسته‏های زنان باشد، باید منتظر این هم باشیم که اگر آن تجمعات امکان بروز پیدا نکنند، راه‏های دیگری را جایگزین کنیم. پیدا کردن راه‏های دیگر برای بیان مطالبات در این روز، به تعمیق جنبش زنان و تعمیق خواسته‏ها و مطالبات و راه‏های حصول به این مطالبات کمک می‏کند، آن‏ها را گسترده‏تر می‏کند و ما زنان را متوجه می‏کند که به دنبال راه‏حل‏های عقلانی دیگری هم برای بیان مطالبات‏مان و تحقق آن‏ها بگردیم».

شهلا لاهیجی مدیر انتشارات روشنگران نیز معتقد است صرف عدم حضور فیزیکی چند فعال زن نمی‌تواند مانعی برای ادامه فعالیت‌های مدنی زنان باشد. او می‌گوید: «تا وقتی که انسان وجود دارد، طلب جامعه‏ی مدنی وجود دارد. ما دوران‏های فراز و نشیب داریم. در تمام طول تاریخ‏مان همین‏طور بوده. ما ملتی هستیم که به اُفت و خیز عادت داریم. یاد گرفتیم در مواقع طوفان سرمان را خم کنیم، طوفان که رد شد سربلند باشیم. برای همین، این فرهنگ و زبان و جغرافیا را تا الان حفظ کرده‏ایم. این که در ایران به هیچ‏وجه امکان هیچ نوع فعالیت مدنی نیست، یعنی چه؟! تا وقتی انسان هست، تا وقتی زن و مرد در این جامعه هستند، هر نفسی که ما می‏کشیم، در طلب جامعه‏ی مدنی است».

آنان که رفته‌اند…

زنانی که مجبور به ترک ایران شده‌اند، لااقل در این هشت ماهه اخیر، همگی پس از ورود به یک کشور امن حتی قبل از تثبیت موقعیت کاری و اقامتی‌شان، فعالیتشان را از سر گرفته‌اند و گاه حتی پر انرژی‌تر و فشرده‌تر از قبل.

آسیه امینی یکی از این زنان است. این روزنامه‌نگار تاکید می‌کند که برای شرکت در یک مراسم از ایران خارج شده اما ناچار به ماندن شده است.

آسیه در حالی که هنوز چند ماهی بیشتر از اقامتش در اروپا نگذشته به همراه چند فعال زن دیگر ایده کمپین برابری جنسیتی در ایران برای هشت مارس را مطرح کردند. به گفته‌ی وی این کمپین راهی است برای جلب حمایت جهانی از حرکت زنان در داخل ایران.

به عقیده‌ی خانم امینی فعالانی که به خارج می‌آیند بیشتر فعالیتشان روی حرکت‌های حمایتی متمرکز می‌شود. او می‌گوید: «همه‌ی ما وقتی که تصمیم به ماندن گرفتم، یکی از دغدغه‏های اصلی‏مان این بود که چطور می‏توانیم فعالیت‏هایی را که در ایران داشتیم، در این‏جا ادامه بدهیم. خیلی از فعالیت‏ها شاید بیشتر از این که متمرکز بر تصمیم‏گیری باشد، در جهت حمایت از فعالیت‏هایی صورت می‏گیرد که در داخل کشور هست. من این را با قاطعیت نمی‏گویم، خیلی از مسائل در این‏جا می‏تواند منوط به تصمیم‏گیری هم باشد و به گونه‏ای صورت بگیرد که همین‏جا عمل شود، ولی وقتی هدف ما تغییر در شرایط زنان ایران است، نتیجه‏ی بسیاری از عملکردهای‏مان هم به ایران برمی‏گردد. بنابراین نمی‏توانیم بدون خواست و بدون تصمیم‏گیری فعالان جنبش زن در داخل ایران، به خودی‏خود تصمیم بگیریم، مگر این که جنبه‏ی حمایتی داشته باشد».

آسیه امینی: اگر در خانه‌ی همسایه‌ی من امنیت نباشد، برای من هم امنیت وجود نخواهد داشت.

آسیه امینی که یکی از پایه‌گذاران کمپین مبارزه با سنگسار در ایران است، جلب حمایت جهانی از حرکت زنان در داخل ایران را مهمترین وظیفه فعالان ایرانی خارج از کشور می‌داند. او می‌گوید: «فکر می‏کنم یکی از رسالت‏هایی که ما، یعنی یک سری از زنانی که از کشور خارج شده‏ایم داریم، مثل خیلی از فعالانی که پیش از ما کشور را ترک کرده‏اند، این است که صدای زنان ایران را یک خواسته‏ی جهانی بکنیم. در واقع، یک حمایت بین‏المللی بگیریم، برای این که تغییر در داخل ایران به نفع برابری پیش برود. من فکر می‏کنم این امر از این نظر مهم است که امکان ندارد توسعه، صلح پایدار، امنیت، دموکراسی و برابری در جهان معنا پیدا کند، بدون این که در داخل مرزها و در داخل جغرافیاهای ملی به این مساله دست پیدا کنیم. اگر در خانه‏ی همسایه‏ی‏ من امنیت نباشد، برای من هم امنیت وجود نخواهد داشت».

زنان: پایه‌های جنبش سبز

در دوران اصلاحات و با بازتر شدن نسبی فضای سیاسی و اجتماعی داخل ایران، زنان اولین گروهی بودند که خواسته‌هایشان را به خیابان کشاندند. هشتم مارس سال ۱۳۷۸ اولین روز زن پس از انقلاب بود که مراسم آن نه در زیر سقف خانه‌ها که در یک فضای عمومی برگزار شد. ساختمان ’’شهر کتاب‘‘ آن سال میزبان زنانی بود که به دعوت دو مدیر زن انتشارات روشنگران و نشر توسعه- شهلا لاهیجی و نوشین احمدی خراسانی- پس از ۲۱ سال روزشان را با مردم کوچه و بازار شریک شدند.

و این آغاز راهی بود که به جنبش سبز منتهی شد. مرضیه مرتاضی در این باره چنین می‌گوید: «مراسمی که طی ۳۰ سال گذشته به مناسبت روز جهانی زن در ایران برگزار می‏شد، پایه‏هایی بودند برای این که زنان بیشتری را متوجه حقوق‏شان و آگاهی‏های جنسیتی‏شان بکند. این امر امروز به سطح گسترده‏ای از زنان گسترش پیدا کرده است. زنان بسیار زیادی در ایران در اثر همان مبارزات، همان تلاش‏هایی که روز زن فقط یک وجه کوچک و ناچیزی از آن بود، امروز با حقوق خود آشنا هستند و در این جنبش گسترده و فراگیر مدنی سبز شرکت دارند و تاثیرگذارند».

و این فعال زنان تاکید می‌کند که این تاثیر کاملا دوطرفه بوده و گسترده شدن سطح مطالبات مردم توسط جنبش سبز نیز باعث گستردگی جنبش زنان شده است: «فعالان جنبش زنان به ویژه و آگاهان و روشنفکران زن و مرد در ایران، مخاطبان گسترده و بسیار جدیدی پیدا کرده‏اند. چون فضایی که امروز جنبش سبز ساخته است، فضایی است که عده‏ی بیشتری به دنبال مطالبات‏شان هستند. این مطالبات از خواسته‏های دموکراسی‏خواهی، توسعه و نوسازی گرفته تا مطالباتی در زمینه‏ی رد چندهمسری، تضییقات حقوقی و تضییقاتی که در قوانین مدنی ما برای زنان وجود دارد را دربر می‏گیرد. به این ترتیب، من فکر می‏کنم که راه‏های بسیار بیشتری برای فعالان جنبش زنان گشوده شده، به دلیل این که مخاطبان گسترد‏ه‏تری پیدا کرده‏اند».

۸ مارس روز زن است حتی اگر…

شهلا لاهیجی: تا وقتی زن و مرد در این جامعه هستند، هر نفسی که ما می‌کشیم در طلب جامعه مدنی است.

زندانی بودن بیش از چهل زن در آستانه هشت مارس، مشروط کردن آزادی دهها زن، خروج اجباری دهها زن دیگر و فراهم کردن فضایی برای سکوت اجباری باقی‌ماند‌ه‌ها هیچ کدام مانع از آن نیستند که هشت مارس روز زن نباشد.

به قول شهلا لاهیجی: «سال‏ها زنان ما هشت مارس را در خانه‏ها جشن می‏گرفتند. آدم‏هایی حتی به خاطر برگزاری جشن‏های هشت مارس در خانه ‏ها، به زندان رفته‏اند. بعداً این جشن‏ها علنی شد و دیگر مسابقه بود که هر کسی این جشن را چقدر بزرگ‏تر بگیرد. خود ما توانستیم حتی در یکی از مراکز دولتی، هشت مارس را جشن بگیریم. حالا دوباره ممکن است خبری نباشد. ولی روز جهانی زن یک جریان جهانی در گرامی‏داشت تلاش زنان برای حقوق مساوی، دستمزد مساوی، موقعیت مساوی، مدنیت مساوی است و چه دوست داشته باشند، چه دوست نداشته باشند، این روز وجود دارد و حتما هر زنی در دل خودش این روز را به خودش تبریک می‏گوید».

تحریریه: رضا نیکجو