(*)
سه شنبه ۶ فروردین ۱۳۹۲ – ۲۶ مارس ۲۰۱۳
درپیوند با درگذشت زنده یاد راضیه غلامی شعبانی، برخی منابع خبری از او به عنوان نخستین زندانی سیاسی زن ایران یاد کرده‌اند؛ در حالی که ایشان، آن طور که در زندگی نامه‌اش آمده، در سال ۱۳۲۵ به حبس افتاده بود؛ و این در حالی ست که ۱۰ سال پیش از آن تاریخ، دو تن از اعضای جنبش زنانهٔ «پیک سعادت نسوان رشت»، به نام‌های: «جمیله صدیقی کسمائی» و «شوکت روستا» به دلیل برخی فعالیت‌های ترقی خواهانه‌ای که البته، رنگ و بوی چپ گرایانه داشت و مقبول دستگاه حاکم در ان روزگار نبود، به زندان افتاده بودند.
در خبر‌ها آمده بود که بانو راضیه غلامی شعبانی (۱۳۹۱ ـ ۱۳۰۴) یکی از قدیمی‌ترین زندانیان سیاسی زن ایران (زندانی شده در سال ۱۳۲۵ خورشیدی) چند روز پیش در آلمان درگذشت؛ یادش گرامی… اما آنچه مرا واداشته که این متن پیش رو را قلمی کنم، صرفا تلاشی ست برای ترسیم تصویری جامع‌تر از تاریخ معاصر کشورمان و نقش و جایگاه بانوان پیشگام و پیشرویی که تاریخ جنبش زنان این کشور را اول بار، رقم زدند و شاید امروزه کمتر شناخته شده باشند؛ نوشتهٔ حاضر نیز، تلاشی ست در همین راستا؛ باری، اخیرا درپیوند با درگذشت زنده یاد راضیه غلامی شعبانی، برخی منابع خبری از او به عنوان نخستین زندانی سیاسی زن ایران یاد کرده‌اند؛ در حالی که ایشان، آن طور که در زندگی نامه‌اش آمده، در سال ۱۳۲۵ به حبس افتاده بود؛ و این در حالی ست که ۱۰ سال پیش از آن تاریخ، دو تن از اعضای جنبش زنانهٔ «پیک سعادت نسوان رشت»، به نام‌های: «جمیله صدیقی کسمائی» و «شوکت روستا» به دلیل برخی فعالیت‌های ترقی خواهانه‌ای که البته، رنگ و بوی چپ گرایانه داشت و مقبول دستگاه حاکم در ان روزگار نبود، به زندان افتاده بودند. در برخی منابع تاریخی، مدت این حبس را چهار سال تخمین زده‌اند (۱) در حالی که من بر این باورم که به احتمال نزدیک به یقین، دستکم درمورد «جمیله صدیقی کسمائی» این مدت را می‌توان، پنج سال محسوب کرد؛ چرا که او در سمت رئیس دبیرستان دخترانهٔ پیک سعادت نسوان رشت، در سال ۱۳۱۵ به زندان افتاد (۲) و تا سال ۱۳۲۰ و پایان دوران پهلوی اول، در زندان‌های رشت و تهران، در بند بود و از آن تاریخ بود که با رهایی از زندان، فصل جدیدی از مبارزات سیاسی و فرهنگی خود را ـ از جمله در حزب تازه تأسیس توده ـ آغازید و تا سال ۱۳۲۷ که محمد رضا شاه پهلوی، ترور و حزب توده، منحل اعلام شد، به شکل گسترده‌ای کوشندگی و کنش سیاسی داشت؛ او با ترور نافرجام محمدرضا شاه، طی سه سال در تهران، در خفا به سر برد و نقل (و نه کاملن تأیید) شده که به کمک سروان خسرو روزبه (از رهبران سازمان نظامی حزب توده) ابتدا به آلمان شرقی پناهنده و پس از چند سال، در شوروی به برادر خود، ملحق شد و سرانجام، به سال ۱۳۶۲ در همان کشور (و در شهر مسکو) درگذشت و در این شهر، به خاک سپرده شد. (۳). با این حساب، گمانم بهتر باشد که جمیله صدیقی کسمائی (۱۳۶۲ _ ۱۲۸۲) را نخستین زندانی سیاسی زن ایران بنامیم.
او که فرزند محمد صدیقی کسمائی (معروف به صدیق الرعایا) و متولد شهر رشت بود، از سال ۱۳۰۰ فعالیت فرهنگی خود را از طریق همکاری با روشنک نوعدوست (زنی که نخستین بار، روز جهانی زن را در ایران، و در شهر انزلی برگزار کرده بود) آغاز و در سال ۱۳۰۲ دبستان پیک سعادت نسوان (همان دبیرستان بعدی) را در کوی بادی الله رشت بنیان نهاد. این مدرسه از مؤسسات جمعیت پیک سعادت نسوان رشت بود و با مدرسه سعادت نسوان که به صاحب امتیازی خود روشنک نوعدوست تاسیس شده بود، تفاوت داشت. (توضیح اینکه بسیاری از تاریخ پژوهان، این دو مدرسه را با هم اشتباه می‌گیرند؛ در صورتی که هر کدام، رویهٔ کاری و سرنوشت متفاوتی داشت) (۴) ناگفته نماند که صدیقی کسمائی علاوه بر اینکه از اعضای برجسته حزب توده ایران به شمار می‌آمد، از پیشگامان عرصه‌های: روزنامه نگاری گیلان و تعلیم و تربیت زنان ایران نیز به شمار می‌آمد و ضمنن پایه گذار نخستین کودکستان خطهٔ شمال ایران به نام «شمس» بود که در رشت، احداث شده بود….
* مؤلف کتاب دو جلدی پیشگامان فرهنگ گیلان و سردبیر مجله دادگر
منابع:
۱. زنان ایران در جنبش مشروطه؛ «عبدالحسین ناهید»؛ نشر احیا، ۱۳۶۰. ص ۱۱۵.
۲. فرهنگ مصور استان یکم؛ سال تحصیلی ۲۸ ـ ۱۳۲۷؛ تألیف «مهدی بشارتیان»؛ جلد دوم؛ صص ۷ و ۸ و ۵۴ و ۵۵.
۳. پیشگامان فرهنگ گیلان؛ تألیف «ابراهیم مروجی»؛ جلد اول، صص ۱۶۹ و ۱۷۰.
۴. همان منبع، صص ۲۷۳ و ۲۷۴
