|
سال‌های نخست پس از انقلاب: برگر٠ته از آسو - 2018-12-18 11:40:32 |
پس از سقوط Øکومت پهلوی در بهمن Û±Û³ÛµÛ·ØŒ هنوز تب انقلاب در جان مردم بود Ú©Ù‡ زنان با شوک از دست ر٠تن بسیاری از Øقوقی Ú©Ù‡ Ø·ÛŒ ه٠ت دهه‌ی پیش کسب کرده بودند، مواجه شدند. اولین ضربه، Û±Ûµ روز پس از پیروزی انقلاب بود Ú©Ù‡ آیت‌الله خمینی قانون Øمایت خانواده را مخال٠شرع Ùˆ ملغی اعلام کرد. Û±Û° روز بعد، دستور منع ورود زنان بی‌Øجاب به ادارات داده شد، چند روز بعد موج گسترده‌ی اخراج زنان از ادارات Ùˆ بیمارستان‌ها Ùˆ ارتش آغاز شد، بعد زنان از قضاوت Ù…Øروم شدند Ùˆ Ú©Ù…ÛŒ بعدتر نیز قانون اساسی‌ای تصویب شد Ú©Ù‡ در آن خبری از برابری جنسیتی نبود. ممنوعیت دوباره‌ی سقط جنین، کاهش سن ازدواج زنان به Û±Û³ سال، ممنوعیت تØصیل دختران در مدارس Ù Ù†ÛŒ Ùˆ برخی رشته‌های دانشگاهی، ممنوعیت برخی رشته‌های ورزشی Ùˆ Øضور در استادیوم‌های ورزشی برای زنان Ùˆ تصویب قوانین قصاص Ùˆ سنگسار Ú©Ù‡ زنان را در معرض خطری بیشتر از مردان قرار می‌داد، تکه‌های دیگر٠آواری بودند Ú©Ù‡ با استقرار جمهوری اسلامی بر سر زنان خراب شد. در چنین شرایطی، جنبش زنان Ú†Ù‡ کرد Ùˆ آیا توانست دربرابر Øملات پیاپی Øکومت جدید، دیواری برای Ù…Øا٠ظت از Øقوق زنان بسازد؟ قبل از پاسخ به این پرسش، باید توجه داشت Ú©Ù‡ به Ù…Øض سقوط Øکومت پهلوی، جنبش زنان در ایران نیز به تمامی تغییر Ø´Ú©Ù„ داد Ùˆ در واقع باید از دو جنبش زنان در قبل Ùˆ بعد از انقلاب صØبت کنیم. در دوران پهلوی، گروه‌های زنان به غیر از چند استثناء، زیرمجموعه‌‌ای از «سازمان زنان»، شبکه‌ی دولت‌ساخته‌ی گروه‌های زنان به ریاست اشر٠پهلوی، بودند. این وابستگی به Øکومت از یک سو، مانع از پیوستن بخش بزرگی از زنان طبقه‌ی متوسط شهری به جنبش زنان شد Ùˆ جنبش زنان را از یک بدنه‌ی مردمی تأثیرگذار Ùˆ سازمان‌یا٠ته Ù…Øروم کرد Ùˆ از سوی دیگر، چنان هویت گروه‌های زنان را با Øکومت پیوند زد Ú©Ù‡ با سقوط Øکومت شاه، ٠عالیت اکثریت گروه‌های زنان نیز متوق٠شد. روی دیگر سکه اما، سربرآوردن تشکل‌های جدید زنان در آستانه‌ی پیروزی انقلاب بود. بلا٠اصله پس از سقوط Øکومت شاه زنان طبقه‌ی تØصیل‌کرده‌ی متوسط شهری Ú©Ù‡ پیش از این به دلیل مخال٠ت با Øکومت شاه Ùˆ نزدیکی جنبش زنان به Øکومت، از آن ٠اصله گر٠ته بودند، در Øوزه‌ی زنان ٠عال شدند. بسیاری از این زنان جذب تشکل‌هایی شدند Ú©Ù‡ از سوی نیروهای مخال٠شاه Ùˆ عمدتاً گروه‌های سیاسی Ú†Ù¾ راه‌اندازی شده بود. بر اساس پژوهشی Ú©Ù‡ شهین نوایی انجام داده، در سال‌های Û±Û³ÛµÛ· تا Û±Û³Û¶Û² بیش از Û´Û° تشکل زنان ٠عال بودند. Û²Û° تشکل از سوی نیروهای سکولار یا اعضاء Ùˆ هواداران اØزاب سیاسی Ùˆ پنج تشکل از سوی نیروهای مذهبی نزدیک به Øکومت تشکیل شده بود. باقی تشکل‌های ٠عال نیز انجمن‌های صن٠ی زنان در ادارات دولتی بودند. [1] انجمن‌های صن٠ی زنان در زمان شاه در اغلب ادارات دولتی تشکیل شده بود Ùˆ به عنوان زیرمجموعه‌ی «سازمان زنان» خواسته‌های صن٠ی مثل داشتن مهدکودک در ادارات را دنبال می‌کردند. زنان کارمند عضو این انجمن‌ها در ص٠اول بسیاری از اعتراض‌ها به نقض Øقوق زنان Øضور داشتند Ùˆ با مراجعه به گروه‌های تازه‌تأسیس زنان خواهان ٠عالیت در این گروه‌ها بودند. [2] اما گروه‌های تازه‌تأسیس زنان از یک سو امکانات Ùˆ توان سازماندهی این سیل عظیم نیروهای تازه‌ن٠س را نداشتند Ùˆ از سوی دیگر در جو سیاسی Ùˆ ٠کری Øاکم در میان بسیاری از آنها، ٠عالیت در میان زنان اقشار متوسط بی‌اهمیت دانسته می‌شد[3].
این گروه‌های زنان اغلب نزدیک یا وابسته به اØزاب سیاسی Ú†Ù¾ بودند Ùˆ تØت تأثیر ایدئولوژی این اØزاب سیاسی، بیشتر٠انرژی Ùˆ توان خود را بر روی کار با زنان طبقات ٠رودست Ùˆ کارگر گذاشته بودند Ùˆ کمتر به جذب نیروهای آماده‌ی ٠عالیت در بین زنان طبقه متوسط Ùˆ شاغل Ùˆ کادرسازی در میان آنها توجه داشتند. آنها تلاش می‌کردند با برگزاری کلاس‌های سوادآموزی Ùˆ Øر٠ه‌آموزی، دادن خدمات بهداشتی Ùˆ اجرای برنامه‌های ٠رهنگی، با این زنان ارتباط برقرار کنند، اما به نظر می‌رسد Ú©Ù‡ به دلیل نداشتن تجربه در کار با توده‌ی مردم Ùˆ ٠شارهای اعمال شده از سوی نیروهای مذهبی Ùˆ Øکومتی مو٠ق به پیشبرد این Ø·Ø±Ø Ù†ÛŒØ² نشدند. علاوه بر این‌ها، برخی معتقدند Ú©Ù‡ در بسیاری از مواقع ارتباط‌‌‌گیری با زنان Ùˆ به‌خصوص زنان٠طبقات ٠رودست با هد٠«آگاه‌سازی» Ùˆ جلب آنها به مسائل سیاسی بود Ùˆ نه بسیج آنها برای مبارزه با Øملات هر روزه‌ی Øکومت به Øقوق زنان، به عنوان یک ضرورت ٠وری Ùˆ اساسی. گروه اندکی از زنان سکولار Ú©Ù‡ بدون وابستگی‌های سیاسی به دنبال ارائه‌ی خدمات ٠رهنگی Ùˆ ر٠اهی به زنان Ù…Øلات ٠قیرنشین بودند نیز در Ù¾ÛŒ ٠راگیر شدن سرکوب نیروهای مستقل از سوی Øکومت، مجبور به توق٠٠عالیت‌ها‌شان شدند.[4] ٠رنگیس Øبیبی Ú©Ù‡ در سال‌های نخست انقلاب به عنوان یک ٠عال مستقل در مباØØ« زنان کارمی‌کرد، در این زمینه می‌گوید: «آن زمان بیشتر از زاویه‌ی سیاست Ùˆ قدرت سیاسی به مسئله‌ نگاه می‌شد. Øتی زنانی Ú©Ù‡ مسئله‌ی زنان را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒâ€ŒÚ©Ø±Ø¯Ù†Ø¯ در واقع به زنان به عنوان سیاهی‌لشکر سازمان سیاسی‌شان نگاه می‌کردند Ùˆ ٠کر می‌کردند اگر ما در زمینه‌ی زنان کار کنیم می‌توانیم زنانی را به عقاید Ùˆ دیدگاه Ùˆ سازمان خودمان جلب کنیم.»[5] در واقع، رابطه‌ی گروه‌های زنان با اØزاب سیاسی در این دوره نیز همچون سال‌های نخست دهه‌ی Û±Û³Û²Û° بود Ùˆ اولویت‌‌بندی خواسته‌ها Ùˆ Øرکت‌های زنان بر اساس اهدا٠و برنامه‌ی اØزاب سیاسی، تنظیم می‌شد. این مسئله علاوه بر اولویت‌بندی‌ها Ùˆ نوع نگاه به مسئله‌ی زنان، بر همکاری بین گروه‌ها Ùˆ ٠عالان زن نیز تأثیر داشت Ùˆ چنانکه الیز ساناساریان می‌گوید: «با این‌که این گروه‌های زنان در توجه به موضوع Øقوق زنان صادق بودند اما وابستگی آنها به اØزاب مختل٠از همکاری نزدیک‌تر میان خودشان جلوگیری می‌کرد.»[6] با این مقدمه، نگاهی داریم به وضعیت جنبش زنان Ø·ÛŒ سال‌های Û±Û³ÛµÛ· تا Û±Û³Û¶Û² Ú©Ù‡ هم‌زمان با تغییر Ø´Ú©Ù„ گروه‌های زنان، شدیدترین Øملات علیه Øقوق زنان را نیز پیش رو داشت. آبان Û±Û³ÛµÛ¸: اعتراض به لغو قانون Øمایت خانواده لغو قانون Øمایت خانواده، نخستین ضرب‌شست Øکومت جدید به زنان بود. ه٠تم اس٠ند Û±Û³ÛµÛ· آیت‌الله خمینی در پاسخ به یک است٠تا درباره‌ی قانون Øمایت خانواده، این قانون را «خلا٠شرع» اعلام کرد Ùˆ به ریاست دادگاه Øمایت خانواده دستور داد Ú©Ù‡ براساس این قانون اقدامی نشود تا لغو آن اعلام شود.[7] اولین واکنش زنان به این دستور، چند بیانیه‌ی اعتراضی از سوی گروه‌های زنان بود. Ø·ÛŒ تظاهرات شش روزه علیه Øجاب اجباری در Û±Û³-Û±Û¸ اس٠ند Û±Û³ÛµÛ· نیز گاه صدایی نه چندان بلند Ùˆ قوی در اعتراض به لغو قانون Øمایت خانواده شنیده می‌شد. اما این اعتراض‌ها با آنچه زنان در Ù¾ÛŒ لغو این قانون از دست می‌دادند، تناسبی نداشت. چنان‌که ٠رنگیس Øبیبی می‌گوید بسیاری از ٠عالان زن Øساسیتی نسبت به لغو این قانون نداشتند Ùˆ چون جو آن زمان علیه شاه بود، نمی‌توانستند قبول کنند Ú©Ù‡ در Øکومت شاه قانون خوبی هم تصویب شده است.[8] به عنوان مثال مقاله‌ی هما ناطق، مورخ سرشناس Ùˆ از اعضای اتØاد ملی زنان، قانون Øمایت خانواده را یکی از «ارتجاعی‌ترین» قوانین تصویب شده در دوران پهلوی می‌دانست. او با این استدلال Ú©Ù‡ «وقتی Ú©Ù‡ در یک جامعه برابری Øقوق ا٠راد وجود داشته باشد زن Ú†Ù‡ اØتیاجی به Øمایت دارد؟» می‌گ٠ت Ú©Ù‡ «عنوان کردن مسئله‌ی زن در این برهه از مبارزه Ùˆ در این مرØله از جنبش یک مسئله‌ی انØرا٠ی است.»[9] Øتی اتØادیه‌ی زنان Øقوقدان ایران به ریاست مهرانگیز منوچهریان نیز در یک خوش‌بینی به Øکومت جدید به جای پا‌٠شاری بر Ø٠ظ قانون Øمایت خانواده خواستار Â«Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ù‚Ø§Ù†ÙˆÙ† Øمایت خانواده در جهت رعایت بیشتر Øقوق زنان» شد.‌[10] در چنین شرایطی، مهم‌ترین معترضان به لغو این قانون، زنان Øقوق‌دان Ùˆ زنان من٠رد Ùˆ مستقلی بودند Ú©Ù‡ قانون Øمایت خانواده Ùˆ تأثیر آن در زندگی زنان را می‌شناختند Ùˆ با انتشار مقاله‌ در مطبوعات از دولت می‌خواستند تا پیش از تصویب یک قانون تازه‌تر Ùˆ بهتر قانون قبلی را لغو نکند.[11] در Ù¾ÛŒ این اعتراض‌ها Ùˆ تماس‌های وکلای زن با وزیر دادگستری،[12]در نهایت دادستان تهران در Û²Û· اس٠ند Û±Û³ÛµÛ· اعلام کرد Ú©Ù‡ قانون Øمایت خانواده مخال٠شرع نیست Ùˆ این قانون لغو نشده است.[13] این وعده‌ها اما دوامی نداشتند Ùˆ اول اردیبهشت Û±Û³ÛµÛ¸ Ù…Øمدرضا مهدوی کنی، عضو شورای انقلاب اعلام کرد Ú©Ù‡ قانون Øمایت خانواده به امر آیت‌الله خمینی ملغی است Ùˆ «طلاق از طر٠زوج بلامانع است.»[14] به این ترتیب مردان دوباره اجازه پیدا کردند هرگاه خواستند همسرشان را طلاق بدهند Ùˆ ØÙ‚ زن برای درخواست طلاق از بین ر٠ت. چند روز بعد در Û±Û± اردیبهشت، سن قانونی ازدواج زنان نیز از Û±Û¸ سال به Û±Û³ سال کاهش پیدا کرد.[15]پس از آن هم براساس لایØه‌ی‌ مصوب Û±Û° مهر ۱۳۵۸، قانون مدنی جایگزین قانون Øمایت خانواده شد Ùˆ تمامی Øقوقی Ú©Ù‡ در قانون Øمایت خانواده به زنان داده شده بود، از دست ر٠ت. در اعتراض به این اقدام٠Øکومت، «اتØادیه‌ی انقلابی زنان» با انتشار یک اعلامیه‌ Ùˆ توزیع آن در ادارات Ùˆ مدارس، سعی در جلب توجه زنان به نتایج من٠ی لغو قانون Øمایت خانواده داشت [16]Ùˆ برای برگزاری یک تظاهرات اعتراضی در هشتم آبان ماه ٠راخوان داد. یک روز پیش از این تجمع نیز گروهی از زنان با ارسال نامه‌ به آیت‌الله خمینی Ùˆ تماس تل٠نی با مجلس خبرگان نگرانی خود را نسبت به گر٠تن ØÙ‚ درخواست طلاق از زنان اعلام کردند. این تلاش‌های کم‌جان Ùˆ بدون پشتوانه‌ی گسترده‌ی مردم Ùˆ اØزاب سیاسی، بی‌٠ایده بود Ùˆ رهبر جمهوری اسلامی، زنان را به «راه ØÙ„ معین شده در شرع» ارجاع داد.[17] تظاهرات روز هشتم آبان نیز با خشونت سرکوب شد. مهری جع٠ری، از موسسان اتØادیه‌ی انقلابی زنان مبارز می‌گوید: «جمعیت زیادی به تظاهرات آمدند. وقتی جمعیت به راه ا٠تاد، Øزب‌اللهی‌ها به Ø´Ú©Ù„ کاملاً سازمان‌یا٠ته، با چاقو Ùˆ زنجیر به ص٠تظاهرات Øمله کردند Ùˆ ما به Ù…Øاصره‌ی آنها درآمدیم. درگیری شدیدی شد Ùˆ عده‌ی زیادی از زنان زخمی شدند. صورت خون‌آلود بعضی زنان هنوز در یادم مانده است. درگیری به قدری شدید بود Ú©Ù‡ ناچار شدیم به تظاهرات خاتمه بدهیم.»[18] چند روز بعد در Û±Û² آبان، زنان معترض در دادگستری تØصن کردند. در همان روز «شورای هماهنگی در امور مربوط به Øقوق زنان» در نامه‌ای سرگشاده به خمینی Ùˆ گروهی از وکلای زن در نامه به وزیر دادگستری، اعتراض‌شان نسبت به تغییرات در قوانین خانواده را اعلام کردند.[19] در همان زمان، برخی ٠عالان زن در «جمعیت زنان دموکراتیک»، وابسته به Øزب توده نیز طوماری بر علیه قوانین نابرابری همچون تعدد زوجات تهیه کرده Ùˆ امضاهای جمع‌آوری شده برای این طومار را به گوهرالشریعه دستغیب، نماینده مجلس رساندند.[20] این اعتراض‌ها به جایی نرسید Ùˆ معدود صداهای اعتراضی نیز Ú©Ù‡ گاه از سوی زنان مذهبی همچون اعظم طالقانی Ùˆ گوهر‌الشریعه دستغیب بلند می‌شد نیز نتوانست مانع از لغو همان اندک قوانین برابر برای زنان در خانواده شود. آذر Û±Û³ÛµÛ¸: اعتراض به قانون اساسی پس از تظاهرات اس٠ند ÛµÛ· Ùˆ ناتوانی گروه‌های زنان در است٠اده از ٠رصت Øضور هزاران زن معترض به نقض Øقو‌ق‌شان در خیابان‌ها، گروه‌های زنان چندین بار دور هم جمع شدند تا شاید بتوانند این‌بار اقدامی مشترک علیه نقض Øقوق‌شان داشته باشند. یکی از مهم‌ترین کارهای جمعی، ائتلا٠ی تØت عنوان «کمیته‌ی همبستگی زنان» بود Ú©Ù‡ در Øدود خرداد Ùˆ تیر Û±Û³ÛµÛ¸ Ø´Ú©Ù„ گر٠ت. [21] شش گروه زنان نزدیک به گروه‌های سیاسی Ú†Ù¾[22] به همراه «کمیته‌ی صن٠ی» متشکل از Û²Û° انجمن صن٠ی زنان در ادارات Ùˆ بانک‌ها، اعضای اولیه‌ی این کمیته بودند[23] Ùˆ در ادامه‌ی کار تشکل‌های دیگر نیز به آن پیوستند. مهم‌ترین اقدام این ائتلا٠برگزاری یک کن٠رانس مشترک در چهارم آذر Û±Û³ÛµÛ¸ برای اعتراض به نادیده گر٠ته شدن برابری جنسیتی در پیش‌نویس قانون اساسی تدوین شده از سوی مجلس خبرگان بود. با وجود دعوت زنان از نیروهای سیاسی، هیچ‌یک از نیروهای سیاسی عمده‌ی جنبش چپ، هیچ یک از تشکل‌های اصلی مدعی آزادی‌خواهی Ùˆ هیچ یک از چهره‌های مهم روشن٠کری آن دوره، از این کن٠رانس زنان Øمایت نکردند. کارشکنی‌ها در Øدی بود Ú©Ù‡ ابتدا سالنی Ú©Ù‡ برای این کن٠رانس در دانشگاه تهران در نظر گر٠ته شده بود به مجلس خبرگان دادند، بعد سازمان چریک‌های ٠دایی درست هم‌زمان با کن٠رانس زنان، راهپیمایی در Øمایت از دانشجویان پیرو خط امام Ú©Ù‡ س٠ارت آمریکا را اشغال کرده بودند برگزار کرد Ùˆ در نهایت با قطع برق سالن در هنگام برنامه، زنان مجبور شدند Ú©Ù‡ در زیر نور کبریت Ùˆ ٠ندک Ùˆ شمع Ùˆ بدون میکرو٠ن برنامه را اجرا کنند. [24] در قطعنامه‌ی این کن٠رانس، آمده بود: «مجموعه‌ی قوانینی Ú©Ù‡ ما خواستار آن هستیم باید در قالبی کاملاً دموکراتیک Ùˆ آزادی بخش با Ø٠ظ ØÙ‚ Øاکمیت ملی برای کلیه‌ی زØمتکشان این سرزمین Ùˆ تأمین کننده‌ی Øقوق کاملاً مساوی مردان Ùˆ زنان ایران باشد.»[25] اقدام بعدی کمیته‌ی همبستگی، برگزاری مشترک روز جهانی زن در اس٠ند Û±Û³ÛµÛ¸ بود. جلسات مشترک، تا چندی بعد هم ادامه داشت اما درگیری‌های گروهی بین تشکل‌های زنان، نبود توان تشکیلاتی Ùˆ سازماندهی در جنبش زنان مانع از تداوم این همکاری شد.[26] این اعتراض‌ها نتوانست منجر به تغییری به ن٠ع برابری جنسیتی در پیش‌نویس قانون اساسی شود. اصل Û²Û± قانون اساسی با مشروط کردن «رعایت Øقوق زنان» به «موازین اسلامی» اصل برابری کامل Øقوق زن Ùˆ مرد را نقض کرد Ùˆ مبنایی برای نقض Øقوق زنان با توجیه غیرشرعی بودن این Øقوق شد. اصل 115 قانون اساسی نیز زنان را از انتخاب شدن به عنوان رییس جمهور کنار گذاشت Ùˆ به این ترتیب قانون اساسی جمهوری اسلامی، مبنایی برای تصویب دیگر قوانین ناقض Øقوق زنان شد. تیر Û±Û³ÛµÛ¹: اعتراض به اجباری شدن Øجاب سومین صدای بلند اعتراض زنان، به اقدامات جدید Øکومت برای اجباری کردن Øجاب بود. پس از ٠رو نشستن موج تظاهرات اس٠ند Û±Û³ÛµÛ· در اعتراض به سخنان آیت‌الله خمینی برای لزوم رعایت Øجاب در ادارات، او بار دیگر در سخنرانی Û¸ تیرماه ۱۳۵۹، خواستار اسلامی کردن ادارات شد. یک ه٠ته پس از این سخنرانی بود Ú©Ù‡ اولین بخشنامه‌ دولتی در رابطه با اجبار زنان به رعایت Øجاب اسلامی در ادارات دولتی، مدارس Ùˆ اماکن عمومی صادر شد. در Ù¾ÛŒ ابلاغ این بخشنامه، زنان معترضی Ú©Ù‡ لباس سیاه بر تن کرده بودند، در Û±Ûµ تیرماه در مقابل ساختمان نخست‌‌وزیری تجمع کردند. به گ٠ته الیز ساناساریان، شرکت‌کنندگان در این تظاهرات ترکیبی از زنان شاغل، تØصیل‌کردگان غرب، غیرمذهبی‌ها Ùˆ هواداران شاه بودند. معترضانی Ú©Ù‡ به دلیل سرکوب ٠ضاهای سیاسی Ùˆ اجتماعی، بالا ر٠تن هزینه‌ی شرکت در تظاهرات‌ اعتراضی، اØساس ناامیدی Ùˆ ترس از Øمله‌ی متعصبین Ùˆ خروج بسیاری از زنان معترض از کشور، تعدادشان از Øدود Û²ÛµÛ°Û° تن ٠راتر نر٠ت.[27] این تجمع پس از وعده‌ی ابوالØسن بنی صدر، رئیس جمهور وقت، مبنی بر بررسی این مسئله در شورای انقلاب پایان یا٠ت.[28] اما یک روز بعد، «اتØادیه‌ی زنان انقلابی مبارز» برای تظاهراتی دیگر اعلان عمومی داد.[29] شماری از زنان سیاه‌پوش در این تظاهرات بازداشت شدند Ùˆ باقی آن‌ها از سوی پاسداران، مأموران شهربانی Ùˆ مردان طر٠دار Øجاب، مجبور به ترک Ù…ØÙ„ شدند.[30] سومین تجمع در Û±Û· تیرماه را نیز نیروهای دولتی متوق٠کردند. این بار نیز هشت تن از معترضان به عنوان «مØرکین اصلی تجمع» بازداشت شدند Ùˆ عکس‌های آنها در Øالی Ú©Ù‡ مجبور به پوشیدن روسری شده بودند، در روزنامه‌ها منتشر شد. [31] با بستن همه‌ی راه‌ها برای تجمع خیابانی، زنان معترض به Øجاب اجباری تصمیم گر٠تند با پوشیدن لباس سیاه در Ù…ØÙ„ کار مخال٠ت‌شان را اعلام کنند. با عملی کردن این تصمیم، موج اخراج زنان معترض نیز آغاز شد. در روز Û±Û· تیرماه، Û±Û³Û± تن از زنان شاغل در ارتش Ùˆ شهربانی Ú©Ù‡ با لباس سیاه در Ù…ØÙ„ کار Øاضر شده بودند[32] Ùˆ در روز Û²Û± تیرماه شمار زیادی از زنان سیاه‌پوش در بانک مرکزی اخراج شدند. شماری از زنان اما همچنان بدون Øجاب به Ù…ØÙ„ کارشان می‌ر٠تند. سرپیچی‌ای Ú©Ù‡ تØمل نشد Ùˆ منجر به اخراج گسترده‌ی آنها شد. ٠قط Ø·ÛŒ پنج روز Û±Û¸ تا Û²Û² تیر ماه Û±Û³Û¹ زن از ارتش‌[33]ØŒ Û´Û³ پرستار در مسجد سلیمان[34] Ùˆ سه زن از بانک مرکزی،[35]به دلیل نداشتن Øجاب اسلامی از کار اخراج شدند. بسیاری از گروه‌های زنان، موضع‌گیری مشخصی نسبت به این اعتراض‌ها نداشتند. چنان‌که شهین نوایی از موسسان «اتØاد ملی زنان» می‌گوید برای بسیاری از ٠عالان زن Ú©Ù‡ تØت تأثیر نگاه اØزاب سیاسی قرار داشتند، مهم بود Ú©Ù‡ «علیه دولت موضع‌گیری نشود». آنهایی هم Ú©Ù‡ Øامی این اعتراض‌ها بودند، نمی‌دانستند باید Ú†Ù‡ بکنند؟[36] آنها در پاسخ به زنان معترض به Øجابی Ú©Ù‡ به آنها مراجعه می‌کردند Ùˆ به دنبال سازماندهی Ùˆ اقدام جمعی بودند، برنامه‌ای نداشتند Ùˆ نمی‌توانستند از این پتانسیل است٠اده کنند. [37] در چنین ٠ضایی بود Ú©Ù‡ اعتراض‌های پراکنده Ùˆ کم‌جان زنان به جایی نرسید Ùˆ پنجم مهرماه سال Û±Û³Û¶Û° مجلس شورای اسلامی قانون الزامی بودن رعایت Øجاب اسلامی در Ù…ØÙ„ کار Ùˆ مجازات متخل٠ان از این قانون را تصویب کرد. این اجبار به Øجاب، Ù…Øدود به Ù…ØÙ„ کار نشد Ùˆ در غیاب یک صدای اعتراض سازماندهی‌شده‌ی بلند Ùˆ قوی، مجلس در Û±Û¸ مرداد Û±Û³Û¶Û² قانون تعزیزات را به تصویب رساند Ú©Ù‡ بر اساس ماده‌ی دو آن: «زنانی Ú©Ù‡ بدون Øجاب شرعی در معابر Ùˆ انظار عمومی ظاهر شوند به تعزیر تا Û·Û´ ضربه شلاق Ù…Øکوم خواهند شد.» تجمع‌ها Ùˆ تØصن‌هایی Ú©Ù‡ صدای‌شان به جایی نرسید علاوه بر این سه Øرکت جمعی Ùˆ گسترده Ú©Ù‡ از سوی گروه‌های زنان سازماندهی شده بود، زنان Ø·ÛŒ چند سال نخست استقرار جمهوری اسلامی بارها Ùˆ بارها در گوشه‌ Ùˆ کنار کشور تجمع‌ها Ùˆ تØصن‌های اعتراضی برگزار کردند. اعتراض‌هایی اغلب کم‌تعداد Ú©Ù‡ Øمایت مردم، اØزاب سیاسی Ùˆ گاه Øتی ٠عالان گروه‌های زنان را در Ù¾ÛŒ نداشت Ùˆ به نتیجه هم نمی‌رسید. شهین نوایی، سکوت Ùˆ بی‌ت٠اوتی جامعه Ùˆ نیروهای سیاسی در مقابل سرکوب خواسته‌های زنان را ناشی از عدم درک جامعه Ùˆ نیروهای سیاسی از دموکراسی می‌داند. او با بیان این‌که زن‌ها ضعی٠‌ترین بخش جامعه بودند، می‌گوید اگر نیروهای سیاسی در برابر سرکوب خواسته‌های زنان موضع‌گیری می‌کردند، Øکومت نمی‌توانست بعد از آنها به سراغ سایر نهادهای دموکراتیک Ùˆ مطبوعات برود Ùˆ یکی یکی آنها را هم سرکوب کند.[38] زنان اما با همه‌ی این شرایط، دست از اعتراض نمی‌کشیدند. تØصن یک‌ ه٠ته‌ای زنان کارآموز قضایی در کاخ دادگستری برای اعتراض به Ù…Øرومیت‌ زنان از ØÙ‚ قضاوت،[39]تظاهرات در دانشگاه پلی‌تکنیک تهران برای د٠اع از آزادی قرص‌ ضد بارداری[40] اعتراض‌های دانشجویان مامائی مدارس عالی Ùˆ سپاهیان دانش دختر Ùˆ اعتراض‌های زنان به قانون قصاص Ùˆ بسته شدن مطبوعات Ùˆ کانون وکلا، گوشه‌ای از این تجمع‌های پی‌ در Ù¾ÛŒ بود. مهرانگیز کار، در روایتی از آن روزها نوشته است: «تØصن زنان شاغل به هر بهانه پس از همه‌پرسی در Ø³Ø·Ø Ú©Ø´ÙˆØ± برپا بود. با Øجاب Ùˆ بی‌Øجاب، اغلب بی‌Øجاب در جای جای کشور بست می‌نشستند. زنان در جنگ Øکومت با زنانگی به شدت از خود د٠اع می‌کردند. تنها دستاورد زنانی Ú©Ù‡ تØصن را انتخاب کرده بودند این بود Ú©Ù‡ بهیاران در Ù¾ÛŒ توا٠ق‌هایی در نخست‌وزیری با همان پوشاک سپید آستین کوتاه Ùˆ کلاه زیبای پرستاری به صورت موقت سر کارشان بازگشتند. دیگر بست‌نشین‌ها طر٠ی نبستند Ùˆ با توهین Ùˆ خشونت تØصن آنها شکسته شد، بی آن‌که به خواسته‌شان رسیده باشند.»[41] با همه‌ی این شکست‌ها Ùˆ از دست‌دادن‌ها، چند سال نخست پس از انقلاب ÛµÛ·ØŒ از معدود دوره‌هایی بود Ú©Ù‡ زنانی از بدنه‌ی جامعه Ùˆ عموماً از طبقه‌ی متوسط مستقل از Øکومت، توانستند با تشکیل گروه‌های زنان برای پایه‌ریزی یک جنبش زنان مستقل تلاش کنند. Øرکت‌هایی همچون تأسیس «اتØاد ملی زنان» از سوی ٠عالان زن مستقل از دولت Ùˆ اØزاب سیاسی ‌از جمله قدم‌های مهمی است Ú©Ù‡ در صورت تداوم می‌توانست پایه‌های Ù…Øکمی‌ برای ایجاد یک جنبش مستقل زنان در ایران باشد. با تشدید سرکوب نیروهای سیاسی مخال٠و منتقد Øکومت در سال Û±Û³Û¶Û°ØŒ عرصه بر گروه‌های زنان نیز تنگ شد Ùˆ با وجود دست‌اندازی‌های مدام Øکومت به Øقوق زنان، دیگر خبری از تظاهرات Ùˆ تجمع‌های اعتراضی نبود. بسیاری از ٠عالان زن Ú©Ù‡ سابقه عضویت یا هواداری اØزاب سیاسی را داشتند بازداشت یا مجبور به ترک کشور شدند Ùˆ ٠عالیت گروه‌های زنان نیز متوق٠شد. به این ترتیب، جنبش مستقل زنان Ú©Ù‡ از اواخر Û±Û³ÛµÛ· تا اوایل دهه‌ی Û¶Û° با تشکیل گروه‌های جدید در تلاش برای سازماندهی٠مستقل از Øکومت بود، نتوانست در مواجهه با سرکوب Øکومت دوام بیاورد Ùˆ همچون سایر Øرکت‌های مدنی Ùˆ سیاسی مستقل به Ù…Øاق ر٠ت. [1] شهین نوایی، تجربه‌ی سازمان‌های زنان ایران بعد از انقلاب، مجموعه مقالات پنجمین سمینار بنیاد پژوهش‌های زنان، Û±Û¹Û¹Û´ØŒ صص۹۷-Û±Û±Û¶. [2] مصاØبه‌ی نگارنده با شهین نوایی، برلین، اکتبر Û²Û°Û±Û¶. [3] «گزارشی از ٠عالیت سه ساله‌ی اتØاد ملی زنان»، مهناز متین، بازبینی تجربه اتØاد ملی زنان، آمریکا، ۱۳۷۸، ص ÛµÛ³. [4] مصاØبه‌ی نگارنده با ٠رنگیس Øبیبی، پاریس، مه Û²Û°Û±Û¸. [5] همان. [6] الیز ساناساریان، جنبش Øقوق زنان در ایران طغیان، ا٠ول Ùˆ سرکوب از Û±Û²Û¸Û° تا انقلاب Û±Û³ÛµÛ·ØŒ ترجمه‌ی پویا، ٠صل ه٠تم، ص ۵، قابل دسترس در اینجا. [7] روزنامه‌ی کیهان، Û· اس٠ند Û±Û³ÛµÛ·ØŒ ص Û². [8] مصاØبه‌ی نگارنده با ٠رنگیس Øبیبی. [9] هما ناطق، «رهایی زنان از زØمتکشان جدا نیست»، روزنامه آیندگان، Û²Û± اس٠ند Û±Û³ÛµÛ·. [10] نوشین اØمدی خراسانی Ùˆ پروین اردلان، سناتور، ٠عالیت‌های مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات Øقوقی زنان در ایران، ۱۳۸۲، تهران، نشر توسعه، ص Û³Û´Û¸. [11] هایده مغیثی، «اتØاد ملی زنان، یک تجربه سوسیال Ù€ ٠مینیستی ناکام»، مهناز متین، بازبینی تجربه اتØاد ملی زنان، آمریکا، ۱۳۷۸، ص Û±Û¸Û°. [12] روزنامه آیندگان، Û±Û³ اس٠ند Û±Û³ÛµÛ·. [13] روزنامه کیهان،۲۷ اس٠ند Û±Û³ÛµÛ·. [14] «کرونولوژی»، ٠صلنامه نیمه‌ی دیگر، سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۶۳، لندن، ص Û±Û²Û¸. [15] همان، ص Û±Û²Û¹ [16] مهری جع٠ری، «اتØادیه انقلابی زنان مبارز»، مهناز متین Ùˆ ناصر مهاجر، خیزش زنان در اس٠ند Û±Û³ÛµÛ·ØŒ جلد اول، ۱۳۹۲، کلن، ص Û³Û´Ûµ. [17] کیهان، Û¸ آبان ماه ۱۳۵۸، ص Û¹. [18] جع٠ری، «اتØادیه انقلابی زنان مبارز»، ص Û³Û´Û¶. [19] «کرونولوژی»، نیمه‌ی دیگر، سال اول، شماره دوم، پاییز ۱۳۶۳، ص Û±Û³Û³. [20] مصاØبه‌ی نگارنده با ناهید نصرت، ٠لورانس، مه Û²Û°Û±Û·. [21] در برخی منابع از آن به نام «شورای همبستگی زنان» نیز یاد شده است. [22] کمیته‌ی زنان جبهه‌ی دمکراتیک ملی، انجمن رهایی زن، اتØادیه انقلابی زنان مبارز، اتØاد ملی زنان، جمعیت بیداری زن Ùˆ جمعیت زنان مبارز، شش گروهی بودند Ú©Ù‡ به همراه کمیته‌ی صن٠ی این گروه را تشکیل دادند. اتØادیه‌ی زنان Øقوق‌دان Ùˆ کانون مستقل معلمان تهران از جمله تشکل‌هایی بودند Ú©Ù‡ برای کن٠رانس آذرماه به این کمیته پیوستند. [23] شهین نوایی، «تجربه‌ی سازمان‌های زنان ایران بعد از انقلاب». [24] «سخنی کوتاه»، بولتن کمیته همبستگی زنان، شماره ۱، Û´ آذر ۱۳۵۸، صص. Û±-Û². [25]« قطعنامه‌ی کن٠رانس همبستگی زنان»، همان، ص Û±Ûµ. [26] مصاØبه‌ی نگارنده با شهین نوایی. [27] ساناساریان، جنبش Øقوق زنان در ایران طغیان، ٠صل ه٠تم، ص Ûµ. [28] روزنامه کیهان، Û±Û· تیر ۱۳۵۹، ص٠ØÙ‡ Û±Û³. [29] زهره خیام، «تکرار تاریخ، گناه نابخشودنی»، متین، بازبینی تجربه اتØاد ملی زنان، ص Û±Û·Û¶. [30] مهرانگیز کار، «چگونه با Øجاب شدیم – یازده»، سایت ایران وایر، Û²Û° آوریل ۲۰۱۷،قابل دسترسی در اینجا. [31] روزنامه کیهان، Û±Û¸ تیر ۱۳۵۹، ص٠ØÙ‡ Û². [32] روزنامه کیهان، Û±Û¸ تیر ۱۳۵۹، ص٠ØÙ‡ Û³. [33] روزنامه کیهان، Û±Û¸ تیر ۱۳۵۹، ص٠ØÙ‡ Û³. [34] روزنامه کیهان، Û±Û¹ تیر ۱۳۵۹، ص٠ØÙ‡ Û±Ûµ. [35] روزنامه کیهان، Û²Û² تیر ۱۳۵۹، ص٠ØÙ‡ Û±Û°. [36] گ٠ت‌وگو با شهین نوایی، «نقدی بر گزارشی از ٠عالیت سه ساله‌ی اتØاد ملی زنان»، متین، بازبینی تجربه اتØاد ملی زنان، ص Û±Û°Û±. [37] «گزارشی از ٠عالیت سه ساله‌ی اتØاد ملی زنان»، ص Û¶Û³. [38] مصاØبه‌ی نگارنده با شهین نوایی. [39] مهرانگیز کار، «سرگذشت Øقوق مکتسبه زنان ایرانی»، سایت میدان زنان، بهمن Û±Û³Û¸Û·ØŒ قابل دسترسی در اینجا. [40] مصاØبه‌ی نگارنده با ناهید نصرت، ٠لورانس، ژوئن Û²Û°Û±Û¶. [41]مهرانگیز کار، «چگونه با Øجاب شدیم-نه»، سایت ایران وایر، Û±Û¶ آوریل Û²Û°Û±Û·ØŒ قابل دسترسی در اینجا. |